Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W lutym 2018 r. Biuro Komisji Rabinicznej otrzymało telefoniczne zgłoszenie o istnieniu w Parysowie nieoznakowanego grobu ofiar Holocaustu. Wiedzę o historii tego miejsca osobie  zgłaszającej przekazała matka (rocznik 1935), naoczny świadek rozstrzeliwania Żydów (od 50 do 100 osób) w trakcie tzw. likwidacji  parysowskiego getta. Tymi słowami syn opisuje zdarzenia, którego jego matka była świadkiem: “Cztery domy stąd mieszkała przed wojną moja matka. Dziadek był szewcem. Mieli tak jakieś ze dwa trzy hektary ziemi. Nie wiem ile dokładnie, bo matka też nie pamięta, ale mieli oborę, mieli stodołę i stodoła graniczyła z boiskiem szkolnym. Kiedy zaczęło się to dziać właśnie w 1943 roku, moja matka mówi, że poszła do stodoły i przez deski zaczęła wyglądać, to ją dziadek, znaczy jej ojciec pognał ją, żeby była cicho sza i żeby szybko z stamtąd wyszła, bo na boisku szkolnym, właściwie zaraz za boiskiem, no były rozstrzeliwania. Matka miała wtedy 8 lat. No to musiało to być coś no strasznego skoro wbiło się w pamięć i pamiętała” (Parysów, marzec 2018).

Co do samych egzekucji to odbywały się one co jakiś czas, kiedy to na miejsce straceń przyprowadzono kolejne grupy ludzi: “Najpierw wykopali rów i przyprowadzali tu ludzi grupkami. Mama mówiła, że dół był tak duży, że wjechałyby do niego dwie, trzy ciężarówki niemieckie”  (Parysów, marzec 2018).

W marcu 2018 r. przeprowadziliśmy wizję lokalną grobu w Parysowie. 

Z dokumentów pozyskanych w wyniku kwerendy w zasobach IPN wynika, że:

• 2-4 października 1942 r. Funkcjonariusze żandarmerii rozstrzelali ok. 30 żydów ukrywających się przed wywiezieniem z getta. Wśród ofiar była 3-osobowa rodzina Morskich i 11-osobowa rodzina Bruckich. Zwłoki zakopano w miejscu egzekucji.
• 1942-43 hitlerowcy zamordowali ok. 200 osób narodowości żydowskiej.

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2020 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 24 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.”. Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj:

https://zapomniane.org/wp-content/uploads/2018/10/MACEWY_punkty-odniesienia_folder.pdf

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 24 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami. ” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz  The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 13.03.2018r. przeprowadzono wizję lokalną w obecności świadka drugiego pokolenia. Świadek zakreślił obszar w którym ma się znajdować zbiorowy grób/groby. Obszar wskazany jest dużą łąką zlokalizowaną obok kanału. W trakcie wizji wytypowano dwa miejsca, które mogą być zbiorowymi grobami (GPS: 1. N 51° 58.752′ E 021°40.999′, 2. N 51°58.726′
E 021°40.995′). Miejsca te charakteryzują się wyraźnym obniżeniem w terenie. Obraz rzeźby terenu (LiDAR) ukazuje wyraźne depresje w tej lokalizacji. W wyniku kwerendy archiwalnych zdjęć lotniczych pozyskano fotografię z dnia 5.09.1944r. Na fotografii lotniczej w miejscu wskazanym widoczna jest ciemniejsza plama o podłużnym kształcie, która potencjalnie może by zarośniętym grobem zbiorowym. Ponadto po prawej stronie kanału widoczne są dwa wyraźne naruszenia gleby znajdujące się poza wskazanym obszarem przez świadka.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar w Parysowie. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez Okupanta Hitlerowskiego na Ziemiach Polskich w latach 1939-1945. Woj. siedleckie, oprac. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Warszawa 1985, str. 193-194.

GK 163/42, Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo warszawskie; tom II; Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. warszawskie, 1939-1945, [CD-ROM].

IPN GK 163/61, Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo warszawskie; tom I; Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. warszawskie, 1939-1945, [CD-ROM].

IPN BU 2448/936, Egzekucje, woj. warszawskie, pow. Garwolin, t. III [CD-ROM].

IPN BU 2448/934, ankiety: “Represje na ludności żydowskiej przed utworzeniem getta”, “”Getta”, [CD-ROM].

IPN BU 2448/935, woj. warszawskie, wywożenie na roboty przymusowe do II Rzeszy, ankiety: “egzekucje”, “getta” .