Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Do największego mordu na kałuszyńskich Żydach doszło jesienią 1942 r. W trakcie likwidacji getta, kiedy rozstrzelano co najmniej 1000 żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Samo mordowanie Żydów odbywało się zarówno na cmentarzu jak i na rynku, skąd dowożono zwłoki na cmentarz. Ciała ofiar złożono w masowych grobach na nowym cmentarzu żydowskim w Kałuszynie. Według kwestionariusza o egzekucjach masowych i grobach masowych, z drugiej połowy lat 40., mogiły miały wymiary 100×4 m. Do kwestionariusza dołączony jest protokół z oględzin miejsca masowych egzekucji i masowych grobów, które odbyły się 27 września 1945 r. Warto tu przytoczyć jego obszerny fragment:

“Na nowym cmentarzu żydowskim w Kałuszynie znajdują się ślady dwóch grobów masowych długości 40 m, szerokości 2 m. Cmentarz jest przez okupanta zupełnie zniszczony. Egzekucji dokonali żandarmi niemieccy i pozostający na ich służbie Ukraińcy. Stracili ponad 1650 osób narodowości żydowskiej. Przy czym egzekucja odbywała się w ten sposób, że robotnicy kopali doły, nad które żandarmi sprowadzali po 150 Żydów. Żydom kazano kłaść się wzdłuż rowu twarzą w dół, a następnie strzelano w tył głowy. Pomordowanych wrzucano do rowu bezładnie, a niektórym zagrzebywanym żandarmi ściągali ubrania.” (IPN GK 163/43)

Oględzin dokonali sędzia Sądu Grodzkiego w Mińsku Mazowieckim, ówczesny burmistrz Kałuszyna oraz komendant MO.

Ponadto, na tym samym cmentarzu znajduje się zbiorowa mogiła ok. 20-30 Żydów zamordowanych między 1942 a 1943 rokiem w Kałuszynie. Znane jest nazwisko tylko jednej ofiary – Josek Radzyński.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W roku 2022 na zlecenie Pani Lauren Wiktorii Kurtz oraz Pana Artura Samuela Kurtz przeprowadzono pogłębioną kwerendę archiwalnych fotografii lotniczych dla obszaru Kałuszyna.
Celem kwerendy było zlokalizowanie masowych grobów i przebiegu historycznych granic cmentarza. Rezultatem kwerendy jest obszerny raport, według którego będą prowadzone nieinwazyjne badania obszaru masowych grobów, a także oznaczanie historycznych granic cmentarza.
Raport jest dostępny do pobrania pod linkiem.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Kałuszynie. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com

Bibliografia

Zasoby Fundacji Zapomniane, zdjęcie lotnicze “nowego” cmentarza żydowskiego w Kałuszynie.

IPN GK 163/43, Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo warszawskie, tom III, Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. Warszawskie.

Kopia Postanowienia o umorzeniu śledztwa prowadzonego przez Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu z dnia 21.06.2006 r. ws. Zbrodni nazistowskich – ludobójstwa i zabójstw popełnionych w okresie od 11. września 1939 r. do 1944 r., na terenie powiatu mińskiego na osobie Kazimierza Jasińskiego i innych, sygn. Akt S 14/05/Zn [w tym zabójstw na Żydach w Kałuszynie].