Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Jesienią 2022 r. udaliśmy się do miejscowości Żubracze na spotkanie z panem Stanisławem A. rocznik 1935. Pan Stanisław wskazał nam miejsca zamordowania żydowskiej rodziny z Żubraczego. Przybliżone miejsce zagrzebania ich ciał znajduje się przy drodze nr 897.
“Tu była żydowska rodzina, to byli miejscowi, mieli domy, mieli sklep, tartak mieli, byli bogaci tacy. Pokażę pani, gdzie oni mieszkali. No i ich zabrali Niemcy i, proszę panią, wyprowadzili, tam będzie most i tam za mostem słyszeliśmy z mamą te strzały, jakeśmy tam byli. Wyprowadzili i po jakim pół godziny [zastrzelili]. Ale ja tam nie byłem, wie pani. Tak mi przykro było, bo to były takie znajomi bliscy. Mama tam kupowała towar, bo mieli sklep. Oni mieli tu duży tartak, te Żydzi. […] Wie pani, tu zaraz za rzeką jest taki plac bez drzew, łąka i oni właśnie tam zostali pochowani, gdzie te jodełki trzy. A mówiłem, że brat mój [rocznik 1929] chodził do szkoły z nimi, mówili na nich Hersiu, Pesia, coś takiego. Malutkie byli, do szkoły dopiero chodzili.” (Żubracze, 15 listopada 2022 r.)
Nasz rozmówca zakreślił obszar, gdzie ciała rodzina Pochter i Szwarc są zgarzebane.

Ankieta Głównej Komisji Ścigania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce odnotowuje:

“W miesiącu lipcu 1942 r. w godzinach popołudniowych do wsi Żubracze gmina Cisna pow. Lesko 2- ma samochodami przyjechało gestapo z Sanoka. Udali się oni do gospodarstwa Izaaka Pochtera mieszkańca wsi Żubracze aresztując wszystkich jego mieszkańców. Aresztowano Izaaka Pochtera wraz z jego żoną, zięcia Hersza Szwarca, jego żonę Kalię i dzieci: Hersz Szwarc lat 12, Henio Szwarc lat 9 i Pesia Szwarc lat 6. Aresztowanych załadowano do samochodu i zawieziono na skraj wsi obok przepływającego potoku i tam ich wszystkich rozstrzelano. Powód aresztowania i egzekucji nieznany. Mienie w postaci inwentarza żywego (konie i bydło) oraz mienie ruchome zabrało gestapo.” (IPN Bu 2448/866)
W Rejestrze miejsc i faktów zbrodni dla byłego województwa krośnieńskiego znajduje się informacja, jakoby do tej zbrodni miało dojść 15 lipca 1942 r. (strona 30)

Pan Stanisław zapamiętał również inne zdarzenia związane z mordami na ludności żydowskie w pobliżu kolejki wąskotorowej biegnącej przez Żubracze:
“Tu, proszę panią, za niemieckiej okupacji, to chyba był rok ’42, mieszkali sami Ukraińcy. Ojciec był w domu, był tu kierownikiem kolejki bieszczadzkiej. I ci z Cisnej szli, ta rodzina. Czwórka ich była. Było jedno małżeństwo młode i ojciec z matką, teść i teściowa. Weszli do domu, po polsku mówili, a u nas był w tym czasie sołtys. Najgorszy Bandera… No i wie pani, oni się pytają, że są Polacy, tak powiedzieli, że chcą przejść przez granicę węgierską, tu na Węgry, żeby ojciec ich wyprowadził. Ojciec mówi: Proszę pana, ja się tym nie trudnię, ja tu mieszkam na kolei, nawet nie znam tu nic. Szukajcie kogoś innego, może ktoś taki czymś się takim trudni. No i te Żydzi wyszli. I poszli dalej tam, ja pani pokażę gdzie. A ten Ukrainiec, ten sołtys, od razu [doniósł] tutaj jak pani wjeżdża do Cisnej, jeszcze przed tym zakrętem, tam jest murowany dom, rudera. Oni tam mieli swoją placówkę. Posterunek SS. To był taki zwykły dzień. Bo moja mama poszła ze mną ziemniaki kopać przez drogę. I my widzieli, jak tych Żydów prowadzili. To Żydzi byli. I słyszałem te strzały. Wzięli sąsiada naszego, ten sąsiad ich pogrzebał tu, Ukrainiec to był też. Pogrzebał ich, wie pani, jeszcze ciuchy zabrał sobie.” (Żubracze, 15 listopada 2022 r.)

Pan Stanisław wskazał przybliżone miejsce zagrzebania ciał tej czteroosobowej rodziny. Bez wątpienia w Żubraczem dochodziło do mordów na Żydach, o dwóch takich zdarzeniach wspomina ta sama ankieta GKŚZH w Polsce:
“W miesiącu lipcu 1942 r. w miejscowości Cisna pow. Lesko gestapo sanockie aresztowało kobietę lat 60 narodowości żydowskiej o nazwisku Estera Mitman. Po aresztowaniu wywieziono ją w kierunku stacji wąskotorowej w Majdanie i tam w pobliskim lesie zastrzelono. Powód aresztowania i zastrzelenie nieznany. Miejsce pochowania zwłok również nie jest znane.” […] “W lipcu 1942 r. w miejscowości Liszna gmina Cisna pow. Lesko gestapo aresztowało dwie osoby narodowości żydowskiej Klarę Ister lat około 80 i jej syna Izaaka Istera lat około 40 niedorozwiniętego umysłowo. Aresztowanych odwieziono do wsi Żubracze obok stacji kolejki wąskotorowej w Majdanie i tam ich zastrzelono. Miejsce pochowania zwłok nie jest znane, ponieważ egzekucja odbyła się tajnie.” (IPN Bu 2448/866)

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Żubraczem. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-194, woj. krośnieński, Warszawa 1983 r.

IPN BU 2448/866 Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968-1972… Ankiety dotyczące województwa rzeszowskiego- XIII. Powiat Lesko: ankiety. 

Nagranie Fundacji Zapomniane (zapis audio), Stanisław A. ur.1935 t. mieszkaniec wsi Majdan, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko i Anna Skiba, Majdan, 15 listopada 2022 r.

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.