Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W lutym 2022 r. odwiedziliśmy Zdów, gdzie w pojedynczym grobie w lesie jest zakopane ciało młodego mężczyzny nazywanego Muńkiem. Pamięć o Muńku i jego miejscu pochówku była przez lata pielęgnowana przez pana Józefa Dorobisz urodzonego w 1924 r. Oto fragment jego pisemnej relacji: “Miałem wtedy 21 lat. W Zdowie mieszkało około trzy rodziny żydowskie. Pamiętam imiona jednej rodziny: Sura, Major, Majorowa, Iczyk, Herszlik, Dawid oraz Muniek – mój przyjaciel. Przed wojną rodzina ta była bardzo bogata. Mieli sklep, dzięki któremu pomagali mieszkańcom Zdowa. Gdy zaczęła się II wojna światowa, Niemcy zaczęli prześladować rodziny żydowskie. Spalili im sklep i dom, co sprawiło, że nie mieli żadnego schronienia. Mimo tego, iż przyjaźniłem się z Muńkiem (razem pasaliśmy krowy), nie mogłem im dać dachu nad głową (pomagałem im przetrwać), ponieważ Niemcy przychodzili często mnie odwiedzać i dopytywali się o Żydów. Nie wydałem ich! Za co później (tzn. po wojnie) podziękowały mi pozostałe rodziny żydowskie, które przetrwały. Historia rodziny, z którą się przyjaźniłem dobiegła końca w dniu, w którym została rozstrzelana. Niemcy część rodziny zabili na tzw. Waleńcu. Jedynie Muńkowi udało się uciec, ale niestety Niemcy i tak go dopadli. Został rozstrzelany na Mokradlu, gdzie do dziś chodzę i palę znicz, ponieważ wiem, w którym miejscu został pochowany. Po całym tym zdarzeniu udałem się do lasu, widziałem ślady krwi i miejsce pochówku”.

Oprócz Mońka zginęli wszyscy członkowie jego rodziny, rodzice oraz rodzeństwo: Major z żoną, Dawid, Icek, Srul i Sura. Okoliczności ich śmierci oraz miejsce pochówku jak na razie pozostają nieznane. (Kijowski, 1999)

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2022 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami”. “Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj: https://tinyurl.com/muknnyd6

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 14.02.2022 r. przeprowadzono wizję lokalną w obecności świadka, który precyzyjnie wskazał lokalizację pojedynczego grobu.

(GPS: N 50°35’49.8’’ E 19°32’6.3’’)

Miejsce to zostało oznaczone drewnianym krzyżem oraz drewnianą macewą.

Nie prowadzono kwerendy archiwalnych fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Zdowie. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Relacja pisemna Józefa Dorobisza ur. 15.05.1924 r., niedatowana.

Józef Kijowski “Ziemia zawierciańsko-myszkowska w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945”, Zawiercie 1999

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości. Materiały do tej strony zostały opracowane, zdigitalizowane i udostępnione w ramach projektu “Rozwój cyfrowego archiwum żydowskich grobów wojennych poza obozami Zagłady i edukacyjne wykorzystanie zasobów archiwum” dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.