Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Na cmentarzu żydowskim w Wodzisławiu, w masowych i pojedynczych grobach są pochowane zwłoki ofiar następujących mordów:

Wiosną 1942 r. z rąk funkcjonariusza gestapo została zamordowana 43-letnia Żydówka o nazwisku Kloc “przyłapana na próbie kupna artykułów żywnościowych”. Tego samego dnia ten sam funkcjonariusz policji bezpieczeństwa zastrzelił Żyda o nieznanym nazwisku. Tak to zdarzenie opisał świadek: “Kap [funkcjonariusz policji o nazwisku Kap] wracając z Piotrkowic do Wodzisławia na szosie za Piotrkowicami spotkał furmankę wiozącą worki i legitymując mężczyznę, który siedział na wozie rozpoznał, że to jest Żyd, dla upewnienia kazał mu się rozebrać i pokazać członka, poczem zastrzelił go strzałem w głowę. Zwłoki zakopane zostały na cmentarzu żydowskim w Wodzisławiu” (IPN Ki 53/4477, s. 5).

15 czerwca 1942 r. funkcjonariusze SS zamordowali na cmentarzu ok. 50 osób. Zginęli tego dnia m.in.: Bornsztajn Hynsie ur. 1882 r., Hewkowicz Mojsie ur. 1902 r., Nowarski Mojsie ur. 1907 r., Nowarski (imię nieznane) ur. 1882 r., Rajdman (kobieta, imię nieznane) ur. 1892 r. Zwłoki zakopano na cmentarzu żydowskim w Wodzisławiu. W 1968 r. zeznanie złożył świadek Roman S: “Przypadkowo byłem świadkiem egzekucji Żydów w miasteczku Wodzisław, pow. Jędrzejów, woj. Kieleckie. Zauważyłem, że dwóch policjantów granatowych prowadziło około 50 ludzi wraz z Niemcami w ilości 4 esesmanów. Zaprowadzili ich na cmentarz żydowski “Kurkut”, gdzie wykopane były rowy, postawili przed rowami tyłem do esesmanów, coś do nich przemówili i po chwili słyszeliśmy wystrzały z karabinów. Przyglądałem się tej egzekucji zza muru. Jeden z Żydów w czasie prowadzenia na egzekucję ukrył się za płytą grobowca. Po zakończeniu egzekucji, zauważył jeden z esesmanów ukrytego i dobiegł do niego i przebił bagnetem. Po egzekucji widziałem jak dobijali z pistoletów tych, którzy dawali oznaki życia. Po egzekucji zostawili trupów, których grzebali inni do tego przeznaczeni.” (IPN Ki 53/4477, s. 7)

Tego samego roku jesienią, w trakcie wywózki części Żydów do Sandomierza, za próbę ucieczki został zastrzelony Icek Berek Chamejda “ur. 20 XII 1877 w Wodzisławiu i tam zamieszkały obyw. polski, nar. żydowska, został podczas wysiedlania Żydów z Wodzisławia do Sandomierza w dniu 20.XI.1942 zastrzelony przez hitlerowców z powodu próby ucieczki z transportu” (IPN Ki 53/4477, s. 11). Brak informacji o miejscu pochowania zwłok.

Rok później we wrześniu i październiku odbywały się masowe egzekucje na cmentarzu żydowskim w Wodzisławiu oraz na łąkach zwanych Wierdonkami, w trakcie których zginęło ok. 318 osób. Część zwłok zakopano na cmentarzu, część w Świątnikach. Świadkowie zapamiętali nawet kilkadziesiąt furmanek zgromadzonych na polecenie Niemców, którymi przewieziono ciała zamordowanych Żydów na cmentarz. Masowe groby mają się znajdować na tzw. nowej części wodzisławskiego cmentarza, w jego zachodniej części.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W trakcie wizji lokalnej na cmentarzu żydowskim dnia 12.09.2015 r. zaznaczono cztery potencjalne lokalizacje miejsc zbiorowych grobów. Trzy z nich mieszczą się wewnątrz współczesnego ogrodzenia (GPS: 1. N50°30.836′ E020°11.720′, 2. N50°30.836′ E020°11.731′, 3. N50°30.836′ E 020°11.738′). Jedno jest zlokalizowane poza ogrodzeniem, w części wschodniej. Miejsce to mieści się w historycznych granicach cmentarza (GPS: N50°30.840′ E020°11.809′) i zostało precyzyjnie wskazane przy okazji kompleksowych badań geofizycznych przeprowadzonych na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. Podjęto także próbę dokładnego zlokalizowania zbiorowych grobów w części ogrodzonej cmentarza przy użyciu georadaru. Wyniki dla tych lokalizacji charakteryzują się bardzo niską jakością, co uniemożliwia miarodajną interpretację danych. Wizja odbywała się bez obecności świadka.

Pozyskano precyzyjny pomiar rzeźby terenu (LIDAR) dla tej lokalizacji. Interpretacja potwierdza liczne naruszenia gleby, także w miejscach wskazanych powyżej.

Przeprowadzono kwerendę fotografii lotniczych, w wyniku której pozyskano fotografię z dnia 19.01.1945 r. Interpretacja fotografii lotniczej potwierdza liczne naruszenia gleby wewnątrz trzech działek cmentarnych, a także wzdłuż ogrodzenia w południowej części.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Wodzisławiu. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

IPN Ki 53/4477, Ankiety dotyczące miejsc i faktów zbrodni hitlerowskich popełnionych w latach 1939-1945 na terenie pow. Jędrzejów.

IPN BU 2448/324, Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie zebrane w latach 1968-1972. Ankiety dotyczące województwa kieleckiego – V. Powiat Jędrzejów: Ankiety

IPN GK 185/31, Miejsce straceń w okresie II wojny światowej, województwo kieleckie: powiat koński, lipski i inne.

IPN GK 179/51, Materiały OKBZNw Radomiu dotyczące osób z powiatu jędrzejowskiego, zamordowanych lub wywiezionych do obozów w czasie okupacji niemieckiej, listy imienne wywiezionych osób.

IPN GK 163/4, Ankieta. Egzekucje. Groby. Woj. kieleckie.

Karta z kartoteki tematycznej GKBZHwP.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945, woj. kieleckie, Warszawa 1980, s. 305-307.

Zajtman-Brajbart S., “Wodzislaw. Un sztetl. Une histoire” [w:] Central. Periodique trimestriel de la vie communautaire juive, nr 321 Septembre 2011.