Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Pierwszy raz odwiedziliśmy gminę Haczów jesienią 2013 r. na prośbę pana Romana, na którego działce leśnej znajduje się nieoznakowany żydowski grób. Tragiczny los połączył ze sobą dwie rodziny: polską i żydowską. Babcia pana Romana, Dorota dała schronienie pięcioosobowej rodzinie żydowskiej ze Zmiennicy. Ona i jej bliscy zapłacili za to wysoką cenę. W dwóch mordach w Trześniowie na przełomie wiosny 1943 oraz zimy 1944 roku zginęło osiem osób. Do pierwszego zdarzenia doszło w kwietniu 1943 r., kiedy to granatowi policjanci z posterunku w Haczowie wtargnęli do domu Doroty w Trześniowie, gdzie ukrywali się: Naftali, Libka, Jankiel z żoną oraz kobieta o imieniu Etka. Jedna z kobiet była w zaawansowanej ciąży. Naftali, Jankiel i Libka byli prawdopodobnie rodzeństwem, dziećmi Abrahama i Mirli Gottliebów ze Zmiennicy. Rodzina Abrahama Gottlieba była jedną z dwóch żydowskich rodzin zamieszkujących Zmiennicę przed wojną. Jego dzieci ukrywały się w domu Doroty do kwietnia 1943 r. Jak zeznawał po wojnie jeden z synów Doroty, pewnego kwietniowego dnia do ich domu wtargnęli policjanci granatowi z posterunku w Haczowie, szukali Żydów. Pierwszy zamordowany został Naftali, następnie Jankiel z żoną, później Libka i Etka. Po dokonanym mordzie z trupów zdarto odzież i buty. Obrabowana została również polska rodzina, oprawcy ograbili ich z wszelkiej odzieży, nie pogardzili nawet brudną bielizną. Dorota została aresztowana i trafiła na gestapo w Krośnie, skąd prawdopodobnie wysłano ją na roboty do Niemiec. Nigdy nie wróciła do swojej rodziny.

Do drugiego morderstwa doszło w styczniu lub lutym 1944 r. Pochodząca z Brzozowa Klara (Chaja) Fass-Markel oraz jej małoletni synowie Eliezer i Szmuel zostali zabici przez tych samych granatowych policjantów z posterunku w Haczowie. Ofiary obydwu mordów spoczywają w jednym grobie na terenie działki leśnej należącej do pana Romana, wnuka Doroty.

Upamiętnienie

12 października 2015 r. w Trześniowie (powiat brzozowski, woj. podkarpackie) odbyła się uroczystość upamiętniająca ofiary Holokaustu z rodzin Gottliebów i Fassów-Marklów. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz lokalnych, uczniowie Zespołu Szkół w Trześniowie, Grupa Harcerzy ze Wzdowa, a także mieszkańcy gminy Haczów.

Pomnik w trześniowskim lesie jest zwieńczeniem dwóch lat pracy nad lokalizacją dokładnych granic grobu, odtwarzaniem imion i nazwisk ofiar oraz przebiegu tragicznych wydarzeń sprzed 70 lat.

Po uroczystości cieszyliśmy się gościnnością szkoły w Trześniowie, która przygotowała z tej okazji wydarzenie artystyczno-muzyczno-historyczne.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W trakcie wizji lokalnych w dniach 30.09.2014 i 08.09.2015 przeprowadzono badania georadarowe w miejscu precyzyjnie wskazanym przez świadka (GPS: N49°39.3234’E021°56.2701′). Wyniki charakteryzują się bardzo niską jakością, co uniemożliwia miarodajną interpretację danych.

Pomiar rzeźby terenu (LIDAR) nie jest pomocny w tym przypadku.

Nie przeprowadzono kwerendy fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy więcej informacji nt. tożsamości ofiar w Trześniowie. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com

Bibliografia

Zasoby Fundacji Zapomniane, wydruk korespondencji elektronicznej między Komisją Rabiniczną a Archiwum Państwowym w Przemyślu.

IPN Rz 358/150, Akta w sprawie: Franciszek Gradowy, imię ojca: Andrzej, ur. 17.02.1898 r. i inni.

IPN Rz 358/169, Akta w sprawie: Jan Wojtoń, imię ojca: Stanisław, ur. 08.02.1921 r. i Andrzej Tabisz, imię ojca: Andrzej, ur. 30.11.1898 r., oskarżonych o wydanie trzech osób narodowości żydowskiej, tj. o czyn z art.1 pkt.2 dekretu z dn. 31.08.1944 r.

IPN Rz 358/104, Akta w sprawie: Deptuch Józef, imię ojca: Jan, ur. 19.02.1891 r. i inni, oskarżeni o to, że w 1943 r. w Haczowie jako funkcjonariusze granatowej policji brali udział w rozstrzelaniu rodziny żydowskiej oraz inne czyny z art.1 Dekretu PKWN z dn. 31.08. 1944 r.

IPN Rz 358/103, Akta w sprawie: Deptuch Józef, imię ojca: Jan, ur. 19.02.1891 r. i inni, oskarżeni o to, że w 1943 r. w Haczowie jako funkcjonariusze granatowej policji brali udział w rozstrzelaniu rodziny żydowskiej oraz inne czyny z art.1 Dekretu PKWN z dn. 31.08. 1944 r.

IPN Rz 360/1, Akta w sprawie: Marian Lonc, imię ojca: Tomasz, ur. 04.03.1922 r.

IPN Rz 042/559, Akta operacyjne dot. Deptuch Józef, imię ojca: Jan, ur. 10.02.1891 r. i inni.

IPN Rz 191/222, Ankiety GKZBH w Polsce – Represje na ludności żydowskiej w Polsce przed utworzeniem getta, pow. Brzozów 1968.

IPN BU 2448/845, GKZBH w Polsce, Archiwum. Egzekucje.