Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

22 lutego 2017 r. na cmentarzu żydowskim w Szczuczynie przy ul. Grunwaldzkiej przeprowadziliśmy badania georadarowe w miejscu wskazanym przez mieszkańca gminy Szczuczyn, w którym ma się znajdować żydowski grób ofiar Holocaustu.

Mieszkaniec gminy Szczuczyn, lat 85: “Jeden [grób] był mały, jak kogo złapali, to przyprowadzali tu gdzie ten pomnik [teraz jest], za tym pomnikiem zaraz jest mały dół, a ten duży [grób], ten główny, to jest na środku samym [cmentarza]. To wtedy tej nocy ich bili… [14 lipca 1941 r.] Spać nie można było w nocy.” (Gmina Szczuczyn, 25 sierpnia 2016)

Mieszkanka gminy Szczuczyn, lat 84: “Dajcie spokój, jaki to był wisk! O Boże się zlituj! Za nogi i o ścianę, te dzieci… Oni tylko tak trzasnęli pałką w głowę i już leci do dołu, stawali nad dołem i jeden na drugiego leci.” (Szczuczyn, 25.sierpnia 2016)

O zamordowaniu na cmentarzu żydowskim dużej grupy Żydów w pierwszej połowie lipca 1941 r. wspomina również urodzona w 1920 r. w Szczuczynie Barbara K-R., więziona w szczuczyńskim getcie. Po jego likwidacji ukrywała się w okolicznych wsiach: “Tydzień przed utworzeniem getta [getto w Szczuczynie powstało 20 lipca 1941 r.], polscy stróże wypędzili wszystkich, nie pozostawiając nikogo w domu, jakoby do wyrywania trawy. Zapędzono ich na cmentarz. Pozostawiono jedynie kobiety i kilku mężczyzn. Na drugi dzień znaleziono 100 mężczyzn w bratnim grobie. Wśród zamordowanych byli: syn Jony Lewinowicza, Panisz z synem Meirem, Jeszaja Kokoszko, Malkiel Lipsztejn i inni.” (Wokół Jedwabnego, tom II, 2002, s. 341)

Z poniższej relacji wynika, że masowych grobów na tej nekropolii jest więcej: “[…] wieczorem przyszedł […] sołtys były naszej wsi, Zyskowski Józef, i nakazał mi wziąć szpadel i iść na cmentarz żydowski […], poszli wszyscy mieszkańcy naszej wsi […], razem ze trzydzieści osób. Gdy zaszliśmy na cmentarz, spotkali nas Gardocki Antoni […], Kacprowski […], Pieńkowski […]. U ostatniego widziałem w ręku pistolet, ci kazali nam kopać [trzy doły]. Żydzi już byli przegnani na cmentarz i siedzieli, było ich jak przypuszczam około dwóch tysięcy, naokoło stali i pilnowali Polacy.” Mniej więcej tydzień później “[udałem się] ze szpadlem na cmentarz żydowski, chodziło nas ze wsi Skaje przeszło dwadzieścia osób. Gdy przyszliśmy na cmentarz, spotkał nas Zakrzewski, imienia nie znam, były fotograf w Szczuczynie, i kazał zawalić mogiłę, gdzie pełno było trupów ludności żydowskiej. Zawaliliśmy i wróciliśmy do domów. Po dwóch, trzech dniach, tej nocy pomordowanych Żydów przywożono furami ze Szczuczyna, doły były już pokopane i my tylko wywracaliśmy trupów z wozów i zawalaliśmy. Przywieziono w tym czasie około piętnaście fur, na furmance było po trzech, dwóch i więcej trupów. Widziałem, jak przywozili trupów Polacy.” (Wokół Jedwabnego, t. I, s. 175)

Potwierdza się to również we współczesnych relacjach: “A co Pani myśli, że to był tylko jeden [dół]?! Jak oni zganiali ich z całego świata i zwozili, i w nocy, i w dzień, to nie było różnicy. Takie maleństwa, gołe je przywozili, bez ubrania, bez niczego. Boże! I tylko albo za rączkę albo za nogę i o ścianę. […] Doły były wypełnione, były okropne.” (mieszkanka gminy Szczuczyn, lat 84, Gmina Szczuczyn, 25 sierpnia 2016)

“12 lipca [1941] niemiecka komendantura polowa w Łomży przekazuje meldunek na podstawie raportu żandarmerii polowej, że od poniedziałku, 7 lipca czyli w kończącym się tygodniu, Polacy w Kolnie i Szczuczynie dokonali pogromów Żydów – w pierwszej miejscowości miało zginąć 30 osób, w drugiej 300-400.” (Wokół Jedwabnego, tom I, 2002, s. 466)

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 08.11.2016 r. przeprowadzono wizję lokalną dwóch miejsc na cmentarzu żydowskim. Pierwsze miejsce to upamiętnienie znajdujące się przy północno-zachodniej granicy (GPS:N53°34.480‚E022°16.691‚), drugie miejsce zostało wskazane przez świadka (GPS: N53°34.474‚E022°16.853‚).

Nie prowadzono badań georadarowych.

Brak pomiaru rzeźby terenu (LIDAR) dla tego obszaru.

Przeprowadzono kwerendę fotografii lotniczych, w wyniku której pozyskano dwie fotografie z dnia 02.09.1944 r. oraz fotografię wojenną bez daty wykonania. Obie fotografie zarejestrowały wielkoformatowe naruszenie gleby wzdłuż wschodniej granicy cmentarza, a także infrastrukturę okopów przy granicy wschodniej oraz południowej. Ponadto dobrze widoczny dom przedpogrzebowy zlokalizowany od strony wschodniej. Widoczne dwa naruszenia w południowo-zachodnim rogu działki cmentarnej oraz za domem przedpogrzebowym w kierunku północnym.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Szczuczynie. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: – [świadek historii], data ur. – [lat 85, 25 sierpnia 2016], miejsce zamieszkania: gmina Szczuczyn, płeć: mężczyzna, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Szczuczynie, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Gmina Szczuczyn, 25 sierpnia 2016 r.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: – [świadek historii], data ur. – [lat 84, 25 sierpnia 2016], miejsce zamieszkania: gmina Szczuczyn, płeć: kobieta, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Szczuczynie, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Gmina Szczuczyn, 25 sierpnia 2016 r.

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.