Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W dniach 7-8 października 1939 r. na cmentarzu żydowskim przy ul. Polnej, Gestapo oraz członkowie formacji Selbstschutzu, rekrutujący się spośród członków lokalnej mniejszości niemieckiej, zamordowali ok. 80 osób Żydów i Polaków, mężczyzn, kobiety i dzieci. Ofiary pochowano we wspólnym grobie. Zwłoki Polaków zostały w 1945 r. przeniesione na cmentarz komunalny.

Następujący opis wydarzeń możemy przeczytać w opracowaniu autorstwa Witolda Domachowskiego, wieloletniego członka Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Bydgoszczy: “W dniach 8 i 9 października 1939 roku na żydowskim cmentarzu dokonano masowej egzekucji. Zastrzelono 30 Polaków (inteligencję Świecia) oraz wszystkich żyjących i przebywających w mieście Żydów. Według relacji świadka 8 października 1939 roku z więzienia przy Sądzie Grodzkim w Świeciu wyprowadzono Żydów. Pędząc ich przez ulice miasta na cmentarz żydowski kazano trzymać ręce w górze. Eskortę tworzyli Niemcy w mundurach SS i SA. Na cmentarzu kazano Żydom kopać dół długości 17 metrów, szerokości 2,5 metra i głębokości 2 metry. Następnie po 4 Żydów musiało się położyć w dole twarzą do ziemi i tak ich rozstrzelano. Następnego dnia, tj. 9 października, przywieziono z więzienia około 20 Żydówek z dziećmi i 30 Polaków. Następnie wszystkich rozstrzelano.”

Upamiętnienie

Na cmentarzu żydowskim przy ul. Polnej znajduje się tablica upamiętniająca to zdarzenie, tymczasem sama mogiłą znajduje się kilka metrów od niej.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W trakcie wizji lokalnej dnia 18.02.2014 r. przeprowadzono badania georadarowe na cmentarzu żydowskim (GPS: N53°24.1314’E018°26.3113′). Wyniki badań poddano procesowaniu oraz interpretacji geofizycznej, która potwierdziła obecność licznych anomalii. Przypuszczalny format wkopu to: długość ok. 14,0 – 16,0 m, szerokość ok. 2,0 m oraz głębokość ok. 0,8 – 1,4 (p.p.t.).

Pomiar rzeźby terenu (LIDAR) nie jest pomocny w tym przypadku.

Nie przeprowadzono kwerendy fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Świeciu. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

IPN By 26/47, dok. z akt OKBZH w Bydgoszczy.

IPN By 26/49, dok. z akt OKBZH w Bydgoszczy.

IPN By 35/26, OKBZpNP w Bydgoszczy, Wyciągi z Akt “Uznani za zmarłego”, Sąd Grodzki i Powiatowy w Świeciu.

GK 170/14, k. 2, Protokół przesłuchania świadka w sprawie zbrodni hitlerowskich dokonanych w Świeciu w 1939 r.

Raport Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy z badań georadarowych masowego grobu na cmentarzu żydowskim w Świeciu przy ul. Polnej z dnia 27.03.2014 r..

Inwentarz kartkowy byłej komisji ścigania Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Bydgoszczy.

GK 159/216, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Rządu RP w Londynie  – biuro ds Zbrodni Wojennych.

Rejestr  miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945, woj. bydgoskie, Warszawa 1981, s. 127.

IPN GK 195/II/18, Zespół: Materiały Alertu harcerskiego na temat miejsc zbrodni hitlerowskich w Polsce.

Domachowski Witold, Opracowanie zbioru „Ewidencja miejsc pamięci narodowej długoletniego członka Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Bydgoszczy Pana Witolda Domachowskiego”, przekazana Komitetowi w latach 2006-2007.