Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

18 lipca 1942 r. w parku dworskim w Strzegocicach żandarmi z Jasła zamordowali strzałem w tył głowy 14 mężczyzn przywiezionych z nieznanej miejscowości. Nazwisk nie ustalono. Zwłoki pochowano w miejscu egzekucji (Rejestr miejsc i faktów…, woj. Tarnowskie, Warszawa, 1984).

Ankieta GKBZHwP precyzuje, że byli to mężczyźni w wieku między 20 a 40 lat (IPN BU 2448/846). “Wiadomości Brzosteckie” w artykule z lipca 1999 r. poświęconym losom członków społeczności żydowskiej w Brzostka i okolic informują, że w Strzegocicach poniósł śmierć ostatni rabin Brzostka. Bardzo obszerną relację tego zdarzenia zawarł w swoim artykule opublikowanym w “Rzeczpospolitej” z 9 stycznia 1999 r. Jerzy Jastrzębowski, gdzie cytuje relację prof. Jana Łopuskiego, syna Marii Łopuskiej, przedwojennej właścicielki majątku w Strzegocicach: „Dwór i park leżą przy szosie prowadzącej z Pilzna do Jasła. W końcu maja 1942 roku, przejeżdżając tą szosą, zauważyłem ciężarowy samochód niemiecki, stojący na poboczu. Na odkrytej platformie znajdowała się spora grupa żydowskich więźniów z opaskami, pilnowanych przez SS-manów z karabinami. Od strony parku szła przez pole w kierunku samochodu grupka SS-manów z karabinami w rękach. Co oni tam robili? Przeczucie musiało być najgorsze. Po paru minutach byłem już w domu. Domownicy i służba byli jakby porażeni strachem. W parku słyszano strzały. (…) Można się było domyślać, o co chodzi. Był to przecież okres wykonywania tzw. Judenaktion — masowego mordowania Żydów. Poszedłem samotnie w kierunku tej części parku, od której szli widziani przeze mnie SS-mani. (…) Nie musiałem długo szukać. Niedaleko od żywopłotu, oddzielającego park od pola (…), na skarpie dosyć szerokiej, suchej fosy (…) leżały zwłoki czternastu mężczyzn. (…) Leżeli twarzami do ziemi, w brudnej bieliźnie, głowy mieli skrwawione, ciała wychudzone. Chwyciły mnie mdłości. (…) Nagle usłyszałam głosy ludzi (…) przedzierający się przez żywopłot. (…) Z krzewów wyszło kilku Żydów z opaskami na rękawach i łopatami w rękach, bez policyjnej eskorty. (…) Popatrzyli najpierw na leżących braci, a później na mnie. Spojrzenie ich nie było przyjazne. (…) Mogłem to zrozumieć. Należałem do innej kategorii i wyznaczoną miałem dalszą kolejność. Powiedziałem im, gdzie najlepiej wykopać dół — na dnie fosy. (…) Nie dowiedziałem się, lub tego nie pamiętam, skąd przyszli ci grabarze: czy z ciężarówki, przysłani przez SS-manów, czy z Pilzna, przysłani przez granatową policję.” (http://www.jerzyjastrzebowski.pl/?p=91, data dostępu 8 października 2020 r.)

W zasobach Fundacji znajduje się również list z grudnia 2011 r., w którym Abraham Adam Szus (ur. 1917 r.) opisuje okoliczności w jakich dowiedział się o mordzie w Strzegocicach: “Pamiętam dobrze tragedię Żydów brzosteckich w czasie wojny. W roku 1943 uciekłem z obozu janowskiego “Lwów” i wróciłem do Brzostku. Poszedłem do przyjaciela Wojciecha D. On mnie pokontaktował z Żydami w lesie Jaworze Dolne i spotkałem znajomych Żydów brzosteckich. Od tych ludzi dowiedziałem się, że Brzostecki Rabin Haim Wolkenfeld i Mojżesz Oling i kilku innych Żydów Gestapo z Jasło w czasie transportu Żydów do obozu Pustkowe [w Pustkowiu] po drodze w Strzegociac[ch] zdjęli Rabina Wolkenfelda i M. Oling i kilku innych Żydów i tam ich zabili. Kilku Żydów uciekło do lasu- w czasie pobytu w lesie w Jaworze Dolnym ludzie opowiadali tragedię Żydów z okolic. Po wojnie znajomi Stanisław P. i Jan D. powiedzieli mi to na pewno, że Rabin Haim Wolkenfeld został zamordowany w Strzegocica[ch].”

W 2012 r. Urząd Gminy w Pilźnie upamiętnił ofiary egzekucji w Strzegocicach tablicą w języku polskim i hebrajskim. We wrześniu 2018 r. Fundacja Zapomniane dotarła do potomka świadka tego mordu, który miejsce zakopania zwłok wskazała w znacznym oddaleniu od głazu pamiątkowego, na krawędzi lasu. W miejscu wskazania przeprowadziliśmy badanie georadarowe. 

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 03.09.2018 r. przeprowadzono wizję lokalną w celu ustalenia lokalizacji zbiorowego grobu czternastu ofiar. Obszar, który został wskazany przez świadka znajduje się w północnej części parku Strzegocickiego (GPS: N49°57.236′ E 021°18.989′). Lokalizacja mieści się blisko granicy parku. Dogodny dostęp do wskazanego miejsca drogą polną przebiegającą wzdłuż północnej krawędzi parku w osi zachód – wschód.

Obraz rzeźby terenu (LiDAR) wskazuje na liczne naruszenia gleby we wskazanej lokalizacji. Miejsce to poddano badaniom georadarowym. Na echogramach: STG10001, STG10002, STG10003 zaznaczono strefę anomalną o przybliżonym formacie: długość ok. 3.5 mb, ok. szerokość 2.0-2.5 mb, głębokość ok. 0.80 m p.p.t. Na zarejestrowanych echogramach widoczne są także inne anomalie, które mogą być związane z korzeniami drzew lub innymi naruszeniami gleby.

Przypadek Strzegocic wymaga dalszych badań lokalizacji w celu precyzyjnego ustalenia faktycznego miejsca zbiorowego grobu.

Nie prowadzono kwerendy zdjęć lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w miejscowości Strzegocice. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Jastrzębowski Jerzy, Czternastu spod Pilzna, [w:] “Rzeczpospolita”, 9 stycznia 1999 [wydruk artykułu z internetu].

IPN BU 2448/846, Ankiety GKBZHwP, “Egzekucje”, Strzegocice. pow. Dębica. woj. Rzeszowskie.

Frączek Tadeusz, Historia ludności żydowskiej zamieszkałej w Brzostku i okolicy w okresie II-giej wojny światowej (na podstawie rozmowy z Obschussem Abrahamem, brzosteckim Żydem, który przeżył okupację, przeprowadzonej w dniu 12 maja 1959 r.), [w:] “Wiadomości Brzosteckie. Pismo towarzystwa miłośników ziemi brzosteckiej, Rady Gminy oraz Centrum Kultury i Czytelnictwa w Brzostku”, miesięcznik nr 4 (41), 8 lipca 1999, s. 9.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo tarnowskie, oprac. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Warszawa 1984, s. 36, 181.

Zasoby Fundacji Zapomniane, list adresowany do Komisji Rabinicznej z 10 grudnia 2011 r. od pana Abrahama Szusa, mieszkańca Sydney w Australii zawierający oświadczenie jego ojca dotyczące okoliczności zamordowania Rabina Chaima Wolkenfelda w 1943 r.

Wydruk rekordu dla “Wolkenfeld Chaim” z bazy danych Yad Vashem w Jerozolimie (The Central Database of Shoah Victims’ Names, full record details for Wolkenfeld Chaim) [wydruk rekordu ze strony].

IPN BU 244/857, Ankiety GKBZHwP, “Egzekucje”, Kamienica Dolna, pow. Jasło, woj. rzeszowskie.

IPN BU 2448/857, Ankiety GKBZHwP, “Represje na ludności żydowskiej…”, Brzostek, gm. Jasło, woj. rzeszowskie.