Informacje nt. zbrodni

W 2017 r. do Żydowskiego Instytutu Historycznego nadeszło zgłoszenie o nieupamiętnionych grobach ofiar Holocaustu w Sędziszowie następującej treści: “Posiadam dość pewną informację od mojej babci o miejscu pochowania ofiar Holokaustu pomordowanych jesienią 1942 roku Żydów zamieszkujących w Sędziszowie powiat Jędrzejów województwo Świętokrzyskie. Ofiary w liczbie około 30-40 osób tj: dzieci, osoby starsze, kobiety w ciąży zostały zamordowane w rynku i okolicznych ulicach przy rynku w Sędziszowie. Następnie ofiary mordu niemieckiego przy pomocy miejscowej granatowej policji zostały przewiezione chłopskimi furmankami do lasu zwanego Gródek i pochowane w zagłębieniu istniejącym po leśnej kolejce. Wiem i wskaże to miejsce, aby upamiętnić tą zbrodnię która została prawie zapomniana.”
W trakcie dwóch wizji lokalnych w 2018 r. ustalono, że grób ma się znajdować przy nasypie kolejki wąskotorowej pochodzącej z czasów I wojny światowej, w lesie zwanym Gródkiem. Mają w nim spoczywać szczątki głównie kobiet, dzieci i starców zamordowanych na sędziszowskim rynku jesienią 1942 r. Ciała ofiar wywieziono poza miasto na czterech wozach i wrzucono do dołu przy nasypie. Wśród zamordowanych miały znajdować się osoby o następujących nazwiskach: Lejzor Szeler, Posfitowska, Szydłowski, Cukierman, Goldberg, Kun, Skrzypek, Cygler, Abramowicz, Warszawski, Wełna, Blat. Nazwiska zostały zebrane wśród mieszkańców Sędziszowa.
W trakcie wizji lokalnych dotarliśmy również do miejsca, w którym znajdował się posterunek granatowej policji w Sędziszowie. W jego sąsiedztwie dochodziło do licznych egzekucji, a następnie zakopywania ciał pomordowanych Żydów.

Ponadto, w wyniku kwerendy archiwalnej w zasobach IPN udało się ustalić, że “ w listopadzie 1942 r. funkcjonariusze gestapo i żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali na pobliskim polu 12 osób narodowości żydowskiej. Ustalono nazwiska 8 ofiar: Ajzenberg (brak imienia) ur. 1925 r., Ajzenberg (brak imienia) ur. 1927 r., Berliński Dawid, Berliński Lawi, Berliński Ruczmil ur. 1882 r., Skrzypek (brak imienia) ur. 1915 r., Wajmbergowa (brak imienia) ur. 1862 r. Wajmblum Bacia ur. 1852 r.

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2020 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 24 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.”. Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj:

https://zapomniane.org/wp-content/uploads/2018/10/MACEWY_punkty-odniesienia_folder.pdf

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 24 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami. ” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz  The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 7.11.2018r. przeprowadzono wizję lokalną w obecności świadka drugiego pokolenia w celu ustalenia lokalizacji zbiorowego grobu, co najmniej pięćdziesięciu ofiar. Świadek precyzyjnie wskazał miejsce (N 50°34.608′ E 020°02.049′), które ówcześnie oznaczył poprzez wyrycie gwiazdy Dawida na drzewie porastającym tuż obok wskazanego miejsca. Zbiorowy grób jest zlokalizowany w miejscu gdzie dawniej przebiegała kolejka wąskotorowa.

W trakcie wizji przeprowadzono badania georadarowe we wskazanej lokalizacji. Wyniki badań georadarowych potwierdzają obecność zbioru anomalii tworzącą większą anomalię, która może być jamą zbiorowego grobu. Przypuszczalne wymiary to: długość ok. 12.0 mb, szerokość ok. 2.0 – 2.5 mb, głębokość ok. 1.0 – 1.20m p.p.t. Część zarejestrowanych anomalii na echogramach może być związane z korzeniami drzew, a także z kolejową infrastrukturą.

Obraz rzeźby terenu (LiDAR) ukazuje naruszenia gruntu we wskazanym miejscu.

Nie prowadzono kwerendy zdjęć lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Sędziszowie. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

IPN BU 2448/325, ankieta: “Egzekucje” ze zbioru GKBZHwP, pow. Jędrzejów.

IPN GK 163/4 Kwestionariusz o egzekucjach masowych i grobach masowych z m. Sędziszów ze zbioru ankiet grodzkich.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo kieleckie. Warszawa 1980 (fragmenty).