Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Getto w Rejowcu było jednym z wielu tzw. gett tranzytowych powstałych na terenie Dystryktu Lubelskiego w pierwszej połowie lat czterdziestych. Lokalizowano je w pobliżu linii kolejowych prowadzących do obozów zagłady w Bełżcu, Sobiborze oraz w Treblince i funkcjonowały jako miejsca tymczasowego uwięzienia Żydów deportowanych z terenów Rzeszy, Protektoratu Czech i Moraw oraz Słowacji przed ostateczną wysyłką na śmierć. Fala wysiedleń i deportacji dosięgnęła również polskich Żydów. Do getta w Rejowcu trafili Żydzi z Krakowa i Lublina. Pierwszy transport przesiedleńców ze słowackiej Nitry przybył 16 maja 1942 roku. Na przełomie kwietnia i maja 1942 r. do rejowieckiego getta tranzytowego przybyło pięć transportów Żydów ze Słowacji oraz jeden transport z Protektoratu Czech i Moraw, w sumie ok. 6000 osób. Ostatni rozdział historii getta w Rejowcu rozegrał się sierpnia 1942 roku. Tego dnia jednostka SS oraz ukraińscy wachmani przystąpili do wysiedlenia większości uwięzionych tam Żydów. Mieszkańców getta zgromadzono na głównym placu i przeprowadzono selekcję. Niezdolnych do marszu na stację kolejową rozstrzelano na oczach zgromadzonych. Resztę Żydów popędzono na dworzec, po drodze zabijając wielu z nich. Na miejscu pozostało ok. 100 osób, zatrudnionych później w miejscowej cukrowni, skąd wiosną 1943 r. po likwidacji tzw. gett szczątkowych na terenie Dystryktu Lubelskiego, trafili na Majdanek lub do Sobiboru (R. Kuwałek, 2004).

Przebieg tych dramatycznych wydarzeń zachował się w pamięci naocznych świadków, zeznających po wojnie przed polskimi organami ścigania. “Jednego dnia Niemcy zebrali wszystkich Żydów z getta w jedno miejsce, a następnie formowali dużą kolumnę i popędzili ich w kierunku dworca kolejowego, odległego od osiedla ok. 4 km. W drodze eskorta niemiecka wielu z tych Żydów zastrzeliła. […] Zabitych Żydów pochowano na cmentarzu żydowskim” – zeznał jeden ze świadków przed Okręgową Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Lublinie w listopadzie 1967 roku. Inny z kolei relacjonuje: “Widziałem na własne oczy, jak Niemcy w czasie prowadzenia Żydów na dworzec kolejowy, strzelali ich po drodze, a następnie kazali Polakom wywieźć trupy na miejscowy kirkut i zakopać w przygotowanych uprzednio dołach.” Dokładna liczba zamordowanych i zakopanych na cmentarzu żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci jest trudna do oszacowania. W relacji jednego ze świadków, zeznającego na przełomie lat 60. i 70. przed OKBZH w Lublinie, pojawia się następująca informacja: “W roku 1943 lub na początku 1944 […] widziałem, jak wszystkich Żydów z getta zgromadzili na placu przed szkołą […] i kazali iść w kierunku dworca kolejowego. Gdy Żydzi ruszyli, Niemcy zaczęli strzelać do nich z ustawionych uprzednio karabinów maszynowych. Żydów było podobno 3000, do stacji doszła tylko garstka ich.” Z kolei inny naoczny świadek wspomina egzekucję na 132 Żydach z rejowieckiego getta. (sygn. akt. OKL/DS.387/67)

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W trakcie wizji lokalnej w dniu 25.03.2015 r. przeprowadzono badania georadarowe na cmentarzu żydowskim. Badania były prowadzone w dwóch strefach, wyselekcjonowanych na podstawie interpretacji fotografii lotniczej (GPS: 1. N51°5.5236’E023°16.494‚, 2.N51°5.5349‚E023°16.4664′). W pierwszej strefie wyniki badań georadarowych potwierdziły obecność licznych mocnych anomalii o prostych krawędziach. Wśród nich bardzo wyraźna i korelująca się anomalia na wszystkich profilach georadarowych pobranych w tej lokalizacji. Format anomalii to długość ok. 5,0 m, szerokość ok. 2,0 m, głębokość ok. 1,6 m (p.p.t.).

W drugiej strefie wyniki badań potwierdziły obecność licznych punktowych anomalii. Przypuszczalna głębokość anomalii to ok. 0,5-1,0 m (p.p.t.). Prawdopodobnie anomalie te odpowiadają za pojedyncze przekopy, które mogą być pojedynczymi pochówkami.

Pomiar rzeźby terenu (LIDAR) w pierwszej strefie wyraźnie ukazuje naruszenie o podłużnym kształcie. W drugiej strefie widoczne mniej wyraźne naruszenia o mniejszych wymiarach.

Przeprowadzono kwerendę fotografii lotniczych, w wyniku której pozyskano wojenną fotografię lotniczą (data nieznana). Interpretacja zdjęcia wskazała na dwie lokalizacje w części wschodniej oraz zachodniej działki cmentarnej, które zawierają bardzo wyraźne naruszenia gleby.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Rejowcu. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com

Bibliografia

Wybrane załączniki ze sprawy OKL/Ds.387/67 dot. Zbrodni dokonanych  w latach 1940-44 na ludności narodowości żydowskiej w getcie w miejscowości Rejowiec, pow. Chełm.

Kopia listów z 18 i 24 maja 1989 r. nieznanej byłej więźniarki getta w Rejowcu. Do listu załączono szkic-plan sytuacyjny ze wskazanym miejscem zbiorowego mordu i grobu. Pomiędzy I a III częścią Getta Rejowiec, które rozdzielała ul. M. Reja, ze zbiorów Kalinowskiego.

GK 195/VIII/6, Alert Harcerski, woj. lubelskie, pow. chełmski, tom VIII, zeszyt 6.

IPN BU 2448/555 – dokument dotyczący eksterminacji ludności żydowskiej na terenie miejscowości Rejowiec.

IPN Lu 1/13/24, b. OKBZH w Lublinie, Ankietyzacja miejsc i faktów zbrodni hitlerowskich pow. Chełm.

Kuwałek R., Getta tranzytowe w dystrykcie lubelskim [w:] „Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie”, red. Dariusz Libionka, Warszawa 2004.