Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Wiosną 1940 roku w Popławach, na przedmieściu Pułtuska, zostało zamordowanych ok. 100 osób (między 90 a 120), Polaków i Żydów. Zwłoki pochowano w miejscu egzekucji, 300 metrów od szosy Pułtusk-Psary, w pobliżu bagien. Grób o wymiarach 5-9 m długości został wykopany w dużym leju (wąwozie). Ofiary pochodziły z Jabłonny-Legionowa, wśród nich były również osoby złapane na granicy celnej istniejącej w południowej części pow. pułtuskiego. (IPN GK 163/44)

O mordzie na grupie Żydów w Popławach, dokonanym w 1940 r. wspomina również Alert Harcerski. Do notatki załączony jest rysunek wykonany przez harcerzy, na którym zaznaczona jest przybliżona lokalizacja masowej mogiły.

Osiedle Popławy już od jesieni 1939 r. funkcjonowało jako miejsce masowych mordów na lokalnej ludności. Ten sam Alert wspomina o zamordowaniu ok. 150 Żydów, spędzonych na miejsce kaźni od strony Wyszkowa. Ofiary grupami ustawiano na wzgórzu i rozstrzeliwano. Masowa mogiła ma się znajdować na wzgórzu, 100 metrów od lewego brzegu Narwi, po przeciwnej stronie Pułtuska. Jej przybliżoną lokalizację również obrazuje rysunek. (IPN GK 195/XV/210)

Rejestr miejsc i faktów zbrodni odnotowuje, że na osiedlu Popławy od 29 września 1939 r. do końca 1939 roku żandarmeria niemiecka rozstrzelała ok. 200 żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Zwłoki pochowano w miejscu zbrodni.

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2020 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 24 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.”. Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj: https://tinyurl.com/muknnyd6

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 24 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami. ” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz  The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniach: 20.05.2019 r., 16.01.2020r., 14.04.2021 r. przeprowadzono kolejne wizje lokalne w celu ustalenia lokalizacji zbiorowych grobów ofiar Zagłady. Miejsce to zostało wskazane jako obszar w którym dokonano licznych egzekucji na ok. 500 ofiarach (GPS: N 52°41.830′ E 021°05.925′.) Obszar jest położony nad rzeką Narwią, na terenie zalewowym z dojściem od prawego biegu rzeki oraz dojazdu od drogi przebiegającej od południowej strony wskazanej lokalizacji. Lokalizacja charakteryzuje się piaszczystym wzniesieniem (tzw. Szlamia Górka), które zawiera liczne naruszenia gruntu.

Model rzeźby terenu (LiDAR) zarejestrował naruszenia w tym obszarze. Zmiany na powierzchni gruntu mogły powstać w związku z wykorzystywaniem lokalnego piachu do celów budowlanych, nie można także wykluczyć, że naruszenia mogą być pozostałością po poszukiwaniach wartościowych przedmiotów należących do ofiar.

Fotografia lotnicza (1944 r. ) pozyskana w drodze kwerendy archiwalnych zdjęć lotniczych wskazuje na naruszenia gruntu we tym obszarze. Jasne plamy, które są świeżymi naruszeniami oraz ciemniejsze plamy, które mogą być starszymi naruszeniami, które uległy zarośnięciu.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Pułtusku. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

IPN GK 163/44, Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo warszawskie, tom IV, Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. warszawskie.

IPN GK 195/XV/21, Alert Harcerski.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich. Województwo ciechanowskie, Warszawa 1984, s. 73.