Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Największym miejscem straceń i masowych pochówków na terenie Pruszkowa były tzw. glinianki przy cegielni na ulicy Lipowej. W latach 1939-1945 miało tam zginąć kilkuset polskich chrześcijan, żydów oraz cudzoziemców. Ustalono, że większość ofiar pochodziła z getta w Otwocku i pobliskich miejscowości. Zwłoki chowano w dołach, w miejscu egzekucji. Po wojnie prowadzono tam prace ekshumacyjne, jednak spośród ok. 800 ofiar ekshumowano szczątki jedynie ok. 78 osób i przeniesiono na cmentarz parafialny. Można domniemywać, że ogromna większość ciał pozostała na terenie glinianek. Już w kwestionariuszu o egzekucjach masowych i grobach masowych z października 1945 roku zanotowano, że groby, których ilość jest szacowana na kilkadziesiąt, były trudne do odnalezienia. Miały się tam znajdować groby pojedyncze oraz takie, w których warstwami zakopywano do kilkudziesięciu ciał.  (IPN GK 163/45 oraz Rejestr miejsc i faktów zbrodni… Warszawa, 1988)

Zachowało się nazwisko jednej z setek ofiar zamordowanych na gliniankach. 15 kwietnia 1943 r. Anna Tambeli została wzięta na wychowanie przez rodzinę Tomaszewskich, była żydowskim dzieckiem. “Ponieważ Niemcy SS nie mogli jej zastać, zostawili kartkę, że ma się zgłosić. Sama poszła na posterunek i już nie wypuścili jej. Po ekshumacji przewieziono zwłoki do Zbikowa. Kula w tył głowy. Na gliniankach rozstrzeliwali Żydów, dzieci, dorosłych.” (IPN BU 2448/1007)

W styczniu 2017 r. spisaliśmy wspomnienia pana Jana W.(rocznik 1932), mieszkańca Pruszkowa. Z jego relacji wynika, że miejsc straceń w Pruszkowie było dużo, jednak cegielnia była największym z nich.

Po wojnie teren glinianek był eksploatowany, a w 2017 r. powstało tu osiedle “Lipowa Ostoja”.

Poza tym Rejestr miejsc i faktów zbrodni odnotowuje następujące zdarzenia:

• 15 sierpnia 1942 r. zastrzelono żydowską kobietę napotkaną poza granicami dzielnicy żydowskiej
• 8 sierpnia-15 grudnia 1943 r. Hitlerowcy rozstrzelali w Parku Potulickich i w alei obok parku w kilku egzekucjach ok. 50 Polaków i Żydów. Nie podano miejsca zakopania zwłok.
• 1944 r. żandarmi z miejscowego posterunku rozstrzelali w parku Potulickich 3 osoby narodowości żydowskiej. Zwłoki pogrzebano w miejscu egzekucji. (Rejestr miejsc i faktów zbrodni… Warszawa, 1988)

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Pruszkowie. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Zasób Fundacji Zapomniane, spisane wspomnienia pana Jana [rocznik 1932], mieszkańca Pruszkowa, 15 stycznia 2017 r.

IPN BU 2448/1004, Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968-1972.

Ankiety dotyczące województwa warszawskiego – XV, powiat Pruszków: ankiety.

IPN BU 2448/1007, Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968-1972. Ankiety dotyczące województwa warszawskiego-XV. Powiat Pruszkow: ankiety.

IPN GK 163/45, Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo warszawskie, tom V, Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. warszawskie.

IPN GK 163/62, Ankieta. Egzekucje. groby. Województwo warszawskie, tom II, Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. warszawskie.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo stołeczne Warszawskie, Warszawa 1988, s. 243-248.

Dwie karty z Kartoteki tematycznej Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce.