Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Przynajmniej dwa żydowskie groby ofiar Holokaustu znajdują się nad rzeką Ochotnicą w Tylmanowej (gmina Ochotnica Dolna). W 2008 r. podczas obozu naukowego zorganizowanego przez Koło Naukowe Historyków UJ (we współpracy z Małopolskim Urzędem Wojewódzkim) zebrano informacje o:

• masowym grobie na prawym brzegu rzeki Ochotnica, ustalono 3 nazwiska Żydów zamordowanych prawdopodobnie w 1942 r. – Izaak Furman, Estera Hochhauser, Messingerowa;
• osiedle Rzeka, grób nieznanej liczby Żydów z Tylmanowej (list z dnia 8.09.2014 r. z IPN KŚZpNP OBUiAD w Warszawie do Komisji Rabinicznej zawierający podsumowanie ekspertyzy historycznej dotyczącej żydowskich grobów wojennych na terenie gminy Ochotnica Dolna wykonanej w 2008 r.).

Obecność masowych grobów w Tylmanowej potwierdza następujące zeznanie: “Daty nie pamiętam, ale było to gdzieś późną wiosną 1942 r. lub 1943 r., przyszedł do mnie do mojego mieszkania gestapowiec Konig i po polsku powiedział mi, że na osiedlu Rzeka w Tylmanowej jest pięć trupów i mam zająć się ich pogrzebaniem. Poszedłem wtedy na to osiedle i widziałem, że na ogrodzie Żyda Furmana leżało 5 trupów. Wszyscy byli zastrzeleni. Widziałem, że troje zwłok należało do mężczyzn, a dwoje do kobiet. Były to osoby starsze wiekiem, powyżej 50 lat. Pokrwawione zwłoki leżały w różnych miejscach ogrodu, co wyglądałoby jakby byli zastrzeleni w czasie ucieczki. […] zostały one [zwłoki] pogrzebane obok ogrodu Izaaka Furmana. Oprócz tych zwłok w wykopanej wówczas mogile pogrzebano jeszcze 7 Żydów przywiezionych z Ochotnicy. Zwłoki Żydów przywiezionych z Ochotnicy należały do osób młodszych. Były to zwłoki 2 mężczyzn i 5 kobiet. Z tych zwłok znałem tylko Adelę Jakubowicz. Ta pochodziła z Tylmanowej, a wówczas spotkali ją Niemcy w Ochotnicy i tam zastrzelili.” (S 24/04/Zn s. 50)

Zeznania świadków stawiających się przed Okręgową Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Krakowie w ramach śledztwa w sprawie zbrodni nazistowskiej w Ochotnicy i Tylmanowej, sygn. S 24/04/Zn (dawniej S 67/70 Pacyfikacja w Tylmanowej i Ochotnicy pow. Nowy Targ), potwierdzają, że do mordów na Żydach na terenie Ochotnicy dochodziło wielokrotnie: […] “kilkakrotnie przyjeżdżali gestapowcy do Ochotnicy i strzelali każdego spotkanego Żyda. Gdzieś pod koniec sierpnia 1942 r. gestapo wydało polecenie, by Żydzi opuścili swoje domy i udali się do Nowego Targu. Wówczas wszystkie rodziny żydowskie opuściły Ochotnicę.” (S 24/04/Zn s.99) “Po jakimś czasie znowu gestapowcy przyjechali do Ochotnicy i wtedy chodzili po domach i strzelali zarówno Żydów, jak i Żydówki.” (S 24/04/Zn s. 78)

O zamordowaniu właścicieli tartaku wspomina następujące zeznanie mieszkańców Ochotnicy Górnej: “W okresie okupacji mieszkałem w Ochotnicy Górnej. Mieszkało tam parę rodzin żydowskich: rodzina Apfelbaumów, którzy byli właścicielami lasów, rodzina prowadząca sklep i szynk, nazwiska jej nie znam, u nas mówiono: – Do Rywki. Pamiętam: W 1942 r. latem, do Ochotnicy Górnej przyjechali gestapowcy od strony Krościenka. Wtedy w domu przebywały dwie żony braci Apfelbaumów. Były one w wieku 40 lat. Gestapowcy wyprowadzili je z domu za ich własny tartak i strzałami z broni palnej pozbawili życia.” W zeznaniu nie pojawia się informacja o miejscu zakopania zwłok. (S 24/04/Zn s. 29-30)

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 13.05.2015 r. przeprowadzono wizję lokalną miejsca wskazanego jako zbiorowy grób.  Podczas wizji nie był obecny świadek.

Przybliżone koordynaty: (GPS: N 49°31.010‚E020°23.276‚).

Pomiar rzeźby terenu (LIDAR) nie jest pomocny w przypadku nie dokładnego wskazania

Nie prowadzono badań georadarowych.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w gminie Ochotnica Dolna. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Zasób Fundacji Zapomniane, list  z dnia 8.09.2014 r. z IPN KŚZpNP OBUiAD w Warszawie do Komisji Rabinicznej zawierający podsumowanie ekspertyzy historycznej dotyczącej żydowskich grobów wojennych na terenie gminy Ochotnica Dolna wykonanej w 2008 r.

Zasób Fundacji Zapomniane, list przewodni z dnia 6.05.2014 r. IPN KŚZpNP Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie wraz z kopiami zeznania 11 mieszkańców Ochotnicy i Tylmanowej, którzy zeznawali na przełomie lipca i sierpnia 1975 r. ws. zbrodni nazistowskiej w Ochotnicy i Tylmanowej sygn. S 24/04/Zn.

IPN BU 2448/475, Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce Archiwum woj. krakowskie, pow. Nowy Targ, represje na ludności żydowskiej przed utworzeniem getta.

IPN BU 2448/473, Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce Archiwum woj. krakowskie, pow. Nowy Targ, Egzekucje.

IPN GK 163/10 Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo krakowskie, Tom III, Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych- woj. krakowskie.

Karty z Kartoteki tematycznej GKBZHwP.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez Okupanta Hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945, województwo nowosądeckie, Warszawa 1984, s. 84.