Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

8 listopada 1942 r. został zapamiętany w Staszowie jako czarna niedziela. Miała miejsce wówczas likwidacja staszowskiego getta i wypędzenie jego 5000 mieszkańców. Tak opisali ten dzień naoczni świadkowie:

Stefan S. zeznał w 1969 r.: “Jesienią 1942 r. Niemcy przystąpili do likwidacji getta w Staszowie i wywożenia Żydów do obozu zagłady. W czasie wysiedlenia i prowadzenia kolumn w kierunku wsi Sielec, na odcinku 1,5 km drogi, eskorta składająca się z Łotyszów, Litwinów i Ukraińców zabiła wystrzałami z broni palnej co najmniej 800 Żydów, w tym kobiety i dzieci.” (AOK, Ds.10/72 t. 1, Protokół przesłuchania, Kielce, 1 III 1969 r., k. 7)

“O 10:00 rano zbrodniarz Szild daje rozkaz: odmaszerować. Transport składający się z około 5000 Żydów – nasi ojcowie i matki, żony i dzieci, siostry i bracia, ruszyli w ostatnią drogę pod strażą 150 morderców. Jak tylko pierwsze szeregi weszły w ulicę Krakowską, mordercy zaczęli strzelać do tłumu kulami dum-dum. Jak potem przekazano, pierwszymi ofiarami byli Naftali Tenenbaum i Dawid Rozensztok z żoną. Meir Goldhar, który zobaczył, że jego żona padła, wyszedł z szeregu i poprosił morderców, żeby zastrzelili go. Jego życzenie zostało spełnione. Meir Jenkl Guterbajm padł w pobliżu swojego sklepu. W ten sposób mordercy nie przestawali strzelać w tłum i siali całą drogę niewinnymi ofiarami. Żydowska krew płynęła ulicą Krakowską aż do rzeki. […] Marszruta nieszczęsnych staszowskich Żydów przebiegała przez Stopnicę, Szczucin do Bełżca – drugiej Treblinki. Do Stopnicy zginęło 1000 Żydów. We wsi Niziny, 9 km od Staszowa, wykopano masowy grób dla 740 ofiar staszowskich.” (Zarębski, 1992 s. 32)

O istnieniu w Nizinach masowego grobu ok. 700 Żydów ze staszowskiego getta wspomina Julian T., naoczny świadek i uczestnik grzebania zwłok zamordowanych Żydów (ur. 1922): “Była wojna, hitlerowcy gnali Żydów od strony Staszowa drogą przez Niziny. To była długa kolumna Żydów, w tym kobiety i dzieci, które chyba stanowiły większość. Moja żona Kazimiera widziała, jak hitlerowiec strzelił do Żydówki, która nie mogła iść dalej i przystanęła. Zabita Żydówka leżała koło drogi. Potem, gdy kolumna przeszła, słyszałem jeszcze strzały. Następnie sołtys nakazał, by zebrać Żydów leżących wzdłuż drogi. Mnie wyznaczono do zakopywania ciał. Miejsce wybrano w lesie w miejscu Ścigna, tam był teren piaszczysty. Z grupą mieszkańców Nizin wykopaliśmy duży dół. Przyjechały do nas trzy furmanki z zabitymi Żydami, wrzucono ich do tego dołu, a ja z innymi zakopywaliśmy. Około roku 1950 dowiedziałem się, że ekshumowano te ciała i przewieziono na cmentarz w Stopnicy. Te informacje przekazał mi gajowy.” (Zapis relacji świadka, Niziny, 7 maja 2011 r.)

Niestety w trakcie wizji lokalnej odbytej 10 lipca 2015 r. nie udało się ustalić lokalizacji grobu masowego w Nizinach. Informacja o powojennej ekshumacji również jak do tej pory nie została potwierdzona.

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało  oznaczone  symboliczną drewnianą macewą w ramach akcji  „30 macew w 30 dni”- projektu znakowania miejsc Zagłady na terenie południowej i wschodniej Polski we wrześniu 2017.  Partnerem projektu była amerykańska fundacja  Matzevah.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W trakcie wizji lokalnej w dniu 14.10.2015 r. nie udało się ustalić dokładnego miejsca zbiorowych grobów. Oględziny terenu odbywały się bez obecności świadka. W trakcie wizji lokalnej wyselekcjonowano potencjalne miejsca grobów sugerując się zeznaniami już nieżyjącego świadka. Zaznaczono potencjalne lokalizacje grobów (GPS: 1. N50°29.640‚E021°04.200‚, 2. N50°29.625‚E021°04.197′, 3. N50°29.624‚E 021°04.210′).

Pomiar rzeźby terenu (LIDAR) ukazuje miejsca, które potencjalnie mogą być zbiorowymi grobami.

Nie prowadzono badań georadarowych.

Nie przeprowadzono kwerendy fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Nizinach. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Zapis relacji świadka Juliana z 7 maja 2011 r. z zasobów Fundacji “Pamięć, która trwa”.

Zarębski M. A., “Życie i zagłada Żydów staszowskich”, Staszów, 1992.