Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Do największego mordu na miejscowej ludności doszło 4 stycznia 1943 r. Zginęło wówczas 56 osób, w tym 32 Żydów. Pochodzący z Nielisza Zygmunt Wach, wtedy 5-letnie dziecko, tak zapamiętał ten dzień: “Było to kilka rodzin żydowskich osiadłych we wsi, trudniących się drobnym handlem i rzemiosłem. Zginęli wszyscy, dorośli i dzieci. Część ich Niemcy zastrzelili obok remizy strażackiej i tam ich zakopano. Pewna grupa Żydów schroniła się w lesie, gdzieś za leśniczówką (mieszkali w ziemiance). Ktoś wskazał Niemcom miejsce ich ukrycia. Zostali zastrzeleni obok tej ziemianki i w niej zakopani” (http://horajec.republika.pl/fakt4.html).

Tymczasem w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej nie ma wzmianki o grobie przy remizie. Potwierdza się natomiast informacja o tym, że Żydzi zamordowani tego dnia w Nieliszu zostali zakopani w lesie, w kilku masowych grobach. (IPN GK 163/19)

Wśród zamordowanych 4 stycznia 1943 r. w Nieliszu byli członkowie rodziny Krampf: Hersz lat 62, Sura lat 61, Pinkas lat 36, Gitla lat 28, Abram lat 4, Froim lat 20, Chana lat 22, Mancie lat 4; Buchbinder: Nachman lat 40, Laja lat 38, Sura oraz jedna osoba z rodziny Margulis. Personalia pozostałych ofiar pozostają nieznane. (IPN BU 2448/605)

Mieszkaniec Nielisza (ur. 1928) wspomina żydowską rodzinę Herszków: “Tam w Nieliszu byli wybite Herszki, to byli jak tam Marcowa ulica, no ale oni byli wyprowadzone ponoć z domu, już domu tego nie ma. Tam na podwórku ich wystrzelali. Nie wiem gdzie ich pochowali. […] Takie starsze Żydy, lemoniadę mieli.” (Nielisz, 5 maja 2015 r.) Być może chodzi o Hersza Krampfa i jego żonę Surę. Oboje w chwili śmierci mieli ponad 60 lat.

Ten sam świadek pamięta odkrycie żydowskiej kryjówki w pobliskim lesie. Być może chodzi o to samo zdarzenie, które wyżej opisuje Zygmunt Wach: “A drugie [Żydzi] to byli [zabici] o tam jak las, tylko że przed tym lasem jest droga tzw. na leśniczówkę. I tam po prawo jest taki zakrętek, nazywają, takie stare drzewo, a później jest taki młodociany, no był w ten czas, zagajniczek. A teraz już zagajnik duży [jest] i tam od tej drogi na prawo był tam, może gdzie jeszcze dołek jest, ja nie wiem. Ale była tam ta skrytka od południa. Tamtędy idzie taka Ruda, rów i taka górka jest spadzista, i tam pod tę górkę było wykopane ziemianka i tam byli Żydzi. Ile ich tam było, to ja nie wiem. Ktoś to widocznie wydał, przyjechali Niemcy, granaty walnęli tam do środka, do tej ziemianki. Tak zostało. Ale czy to byli tylko [Żydzi] nieliskie, czy to byli z Michałowa, czy ze Szczebrzeszyna, to ja nie wiem. Siedzieli z jedną zimę. Tak, jedną zimę zimowali.” (Nielisz, 5 maja 2015 r.)

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Nieliszu. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Regina Smoter Grzeszkiewicz (red.), Okupacyjne losy zamojskich Żydów (zeznanie Zygmunta na temat mordów na Żydach na terenie miejscowości Nielisz), http://horajec.republika.pl/fakt4.html, (dostęp: 29.10.2017).

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: – [świadek historii], data ur. 1928, miejsce zamieszkania: Nielisz, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Nieliszu, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Nielisz, 5 maja 2015 r.

IPN Lu 327/6 cz. 1, Akta w sprawie: Wyłupek Jan oskarżony o to, że w czasie okupacji niemieckiej w gminie Nielisz dokonywał zabójstw obywateli narodowości żydowskiej i działał na szkodę osób narodowości polskiej i żydowskiej.

IPN BU 2448/605, Ankieta Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badaniach Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968-1972, Ankiety dotyczące województwa lubelskiego – VIII, powiat Zamość: ankiety.

IPN GK 163/19, Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo lubelskie, tom VIII, Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. lubelskie.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na Ziemiach Polskich w latach 1939-1945. Woj. zamojskie, Warszawa 1994, s. 84.//