Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Jesienią 1942 r. w Mrozach zamordowano ok. 20 Żydów o nieustalonej tożsamości. Przed śmiercią wykorzystywano ich do prac melioracyjnych. “Egzekucje odbywały się regularnie na polu rodziny Fabiańskich, teraz las między ul. Sienkiewicza i Prusa.” Cytowany świadek, Zbigniew K (ur. 1929) w relacji z kwietnia 2011 r., przypuszcza, że mogło wtedy zginąć do 1000 osób. Liczba ta wydaje się być zawyżona, niemniej jednak powtarza się liczba grobów: “Były tam wykopane trzy doły, które były zapełnione. Wiem i widziałem, że krew przesiąkała przez ziemię. Słyszałem strzały i krzyk mordowanych ludzi, ale nie widziałem tego, bo ojciec nie pozwalał wyjść z domu.” (Mrozy, 11 kwietnia 2011 r.) Z relacji Stanisława K. wynika, że do mordów na Żydach dochodziło w Mrozach regularnie: „[…] zwożono Żydów zatrudnionych na folwarkach przy melioracji łąk. Żydzi pracowali tam przez dłuższy czas. Potem stopniowo ich przywożono i zabijano.” (zeznanie z 31 maja 1976 r.)

31 maja 1976 r. Stanisław K. zeznał przed prokuratorem Okręgowej Prokuratury Wojewódzkiej w Warszawie: “[…] zwożono Żydów zatrudnionych w folwarkach przy melioracji łąk. Żydzi pracowali tam przez dłuższy czas. Potem ich stopniowo przywożono i zabijano. Jeden raz obserwowałem egzekucję  na polu Fabiańskich pod lasem. […] Były tam już przygotowane doły. […] Gdy było po wszystkim i żandarmi [z posterunku w Mrozach] odeszli, podszedłem blisko i widziałem zwłoki zabitych Żydów. […] Było tu kilkadziesiąt osób zabitych. Tych Żydów widziałem z bliska przed tym, gdy ich przywieźli furami i gdy potem prowadzili ich pod las i przechodzili pod oknami mojego mieszkania. Żydzi byli wynędzniali i słabi. Słaniali się na nogach z głodu, z wozu niektórzy nie mieli siły zejść, byli obdarci i boso. […] W lesie do dziś widać miejsca, gdzie pogrzebano zwłoki, gdyż ziemia tam zapadła się i utworzyły się doły. Jeszcze wczoraj tam bylem i widziałem trzy doły.”

Tego samego dnia zeznawała kolejna mieszkanka Mrozów, Bronisława Z. (ur. 1910 r.). Ona z kolei zaobserwowała dwa doły w lesie, w których mają do dnia dzisiejszego znajdować się zwłoki Żydów zabitych jesienią 1942 r.: “Potem nieraz widziałam groby tych pomordowanych. Były to miejsca, gdzie ziemia była świeżo skopana i zrównana. Obecnie ziemia w tych miejscach zapadła się i znajdują się doły. Wczoraj mierzyłam je krokami. Są to dwa doły długości po 25 kroków. Jest to niedaleko od miejsca mojego zamieszkania ,[…] na polu Jana F. Po kilku latach właściciel tego pola zasadził w tym miejscu las, który rośnie tam do dzisiaj.”

W maju 2012 r. odbyła się wizja lokalna miejsca, gdzie według ówczesnego właściciela działki miał się znajdować grób/groby. W oględzinach uczestniczyli przedstawiciele Wojewody Mazowieckiego, Wójt Gminy Mrozy oraz przedstawiciele Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy. Dokładna lokalizacja mogił oraz ich ilość będzie znana po przeprowadzeniu szczegółowych, bezinwazyjnych badań terenowych.

Upamiętnienie

Jesienią 2018 r. dzięki wsparciu Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego Urząd Miasta i Gminy Mrozy zabezpieczył i upamiętnił  żydowskie mogiły. Na pomniku znalazł się napis następującej treści po polsku i hebrajsku:

Tu spoczywają błogosławionej pamięci Żydzi zamordowani w czasach Zagłady

Jesienią 1942 r. w masowych egzekucjach zginęło około 200 osób, mężczyzn, kobiet i dzieci z obozu pracy w Kuflewie oraz likwidowanych gett w Mrozach i Kałuszynie

Jesienią 1943 r. zamordowano kilkudziesięciu młodych mężczyzn

Nich ich dusze mają udział w życiu wiecznym

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Mrozach. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Protokół przesłuchania świadka Bronisławy z dnia 31 maja 1976 r.

Protokół przesłuchania świadka Stanisława z dnia 31 maja 1976 r.

Kopia zapisu relacji świadka Zbigniewa sporządzony dnia 11 kwietnia 2011 r. w Mrozach przez Fundację “Pamięć, która trwa”.

Kopia Postanowienia o umorzeniu śledztwa prowadzonego przez Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu z dnia 21.06.2006 r. wz. Zbrodni nazistowskich – ludobójstwa i zabójstw popełnionych w okresie od 11. września 1939 r. do 1944, na terenie powiatu mińskiego na osobie Kazimierza Jasińskiego i innych, sygn. Akt S 14/05/Zn [w tym zabójstw na Żydach w Kałuszynie].