Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Na terenie Miechowa znajdują się co najmniej dwa nieoznakowane groby ofiar Holocaustu. Jednym z miejsc masowego pochówku ofiar Holocaustu jest cmentarz żydowski w Miechowie przy ul. Polnej. Informacje o przebiegu mordu na kilkudziesięciu osobach w miechowskim getcie przekazał nam świadek historii pan Józef W. rocznik 1926, mieszkaniec Miechowa:

“To był luty i proszę Panią, zahaltowali mnie [zatrzymali], szedłem na obiad w lutym po południu. [Niemiec] popatrzył w ausweis, że ja tu pracuję, a on mówi, że mnie bierze na dwie godziny do roboty. Powie Pani, że nie pójdzie? […] Pojechali my po tego Riedingera [Filip Riedinger- szef miechowskiego gestapo], tam był ogrodnik zastrzelony, zabrali my go później tam [na cmentarz Żydowski]. My pojechali trochę wyżej jak liceum, był drugi zastrzelony, ale nie wiem kim on był, zabrali my go i wjechali do getta i tam była rzeź… […] Tych milicjantów, rzemieślników, urzędników takich żydowskich, zebrali na podwórze, kazali się pokłaść i strzelali, gestapowcy wszystkich strzelali, ja to widziałem… […] Później, proszę Panią, kazali, dwóch gestapowców, kazali rewidować kieszenie, wyciągać wszystko z kieszeni i do teczki ładować, zegarki, złoto, co tam mieli biedaki, pieniądze. Dwie teczki nazbierali. Było, proszę Panią, koło czterdziestu Żydków tych wszystkich, rzemieślników, nawet Gruszkę pamiętam, bo był elektrykiem, taki starszy pan Gruszka, pamiętam. […] Jeśli się zasłonił jak strzelali, miał ustrzelone te palce… No i proszę Panią, to kazali jeszcze ubranie rozbierać na kupę i w bieliźnie wywieźć [ciała] na kierkut. Tam są zakopani, ja uciekłem, pierwszy raz wywiozłem jedne sanie, wywieźli my, to uciekłem. Pani, uciekłem, tom tydzień nie jadł i nie spał! Nie mogłem… Tak człowieka [potraktować]… To była przecież masakra, przecież to ludzie!” (Miechów, czerwiec 2014 r.)

Cmentarz żydowski w Miechowie rozciąga się między ulicami Piłsudskiego i Powstańców 1863 r. Masowa mogiła, do której złożono zwłoki Żydów zamordowanych na oczach pana Józefa ma się znajdować ok. 15 m od ul. Piłsudskiego na środku działki. Obecnie teren ten jest w rękach prywatnych i stanowi pole uprawne. Przed wojną stanowił rezerwę cmentarza.

Z dokumentów znajdujących się w zasobach GKBZH w Polsce wynika, że cmentarz żydowski w Miechowie był wielokrotnie miejscem zakopywania zwłok mordowanych Żydów. W drugiej połowie września 1942 r. zginęli Chaim Pinczowski (l. 27, student), Max Beller (l. 48, urzędnik) z żoną Lubą, będącą w ósmym miesiącu ciąży w chwili śmierci. Ofiary pochodziły z Miechowa, ich zwłoki zakopano na cmentarzu żydowskim. Również w 1942 r. żandarmeria z Miechowa rozstrzelała 32 osoby, mężczyzn, kobiety i dzieci, “za ukrywanie się”. Ofiary pochowano w jednym grobie na cmentarzu żydowskim.

W styczniu 1943 r. doszło w Miechowie do dwóch mordów na Żydach:

• 15 stycznia gestapo i policja kryminalna rozstrzelały na terenie getta 20 osób. Zginęli tego dnia m.in.: Abram Żaronowiecki, Liber Posłuszny, Dawid Szpigiel, Izrael Szpigiel, Samuel Szpigiel, Aron Szwajcer, Mojzesz Koplewicz, Icek Koplewicz, Hersz Grosfeld, Altman, Herszlewicz, Wolf Brener, Majer Majerczyk, Hendel Wolberg, Alter Rajnsztain, Chaim Ickowicz, Wolf Kajzer, Ber, Maksymilian Menasche adw., Izaak Szajnfrucht, Rafalowicz, Pinkus. Ofiary to żydowscy milicjanci, członkowie tzw. Korpusu Likwidacyjnego pracującego na terenie getta oraz rzemieślnicy.
• W II połowie stycznia na podwórzu więzienia w Miechowie rozstrzelano 30 Polaków i Żydów. Wśród ofiar byli m.in.: Izrael Lis, Ajzak Olmer, Sesek/Jesek Olmer, A. Apfelbaum, Jakub Perec Lejzorek, Herszel Sztajnic, Matys Friendenberg, Majlech Zieledrzewowo, Majer Lewit, Wolberg, Szmulker, Towje Cyglar, Judke Matuszyński, Pergierycht, Gertler, Gerszonowicz, Posłuszny i inni. Większość ofiar stanowili żydowscy milicjanci. W więzieniu przebywali kilka dni, gdzie byli torturowani. Razem z nimi zginęło kilku polskich więźniów.

Ciała zamordowanych w obydwu styczniowych egzekucjach zakopano na cmentarzu żydowskim w Miechowie.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W trakcie przeprowadzanych wizji lokalnych w 2014–2016 r. udało się dotrzeć do przybliżonej lokalizacji zbiorowego grobu mieszczącego się w historycznych granicach cmentarza żydowskiego. Obecnie ta część (południowo-zachodnia) cmentarza jest polem uprawnym. Świadek wskazał lokalizację z dokładnością do parudziesięciu metrów (GPS: N50°20.919’E020°01.961′).

Nie prowadzono badań geofizycznych.

Pomiar rzeźby terenu (LIDAR) ukazuje naruszenia spowodowane uprawą pola, nie wskazuje na zmiany, które można interpretować jako miejsce zbiorowego grobu.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Miechowie. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: Józef [świadek naoczny], data ur. 1926, miejsce zamieszkania: Miechów, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Miechowie, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Miechów

IPN BU 2448/456, s. 1-5, Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie zebrane w latach 1968-1972. Ankiety dotyczące województwa krakowskiego- VII. Powiat Miechów: ankiety.

IPN BU 2448/456, s. 1-9 Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie zebrane w latach 1968-1972. Ankiety dotyczące województwa krakowskiego- VII. Powiat Miechów: ankiety.

IPN BU 2448/457, Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie zebrane w latach 1968-1972. Ankiety dotyczące województwa krakowskiego- VII. Powiat Miechów: ankiety.

Notatka z 2 lipca 2013, “Żyd Szlomko”, Katarzyna Odrzywołek i Witold Jagocki z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

Publikacja Ministerstwa Sprawiedliwości, Egzekucje na terenie województwa krakowskiego w latach okupacji 1939-1945, Warszawa 1975.

Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, tom IX, Wydawnictwo Prawnicze: Warszawa 1957.

IPN GK 163/9 Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo krakowskie; Tom II; Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. krakowskie.

Kserokopie materiałów śledztwa sygn. Ds. 26/68:

• Sprawozdanie w sprawie śledztwa Ds 26/68 pko Władysławowi Olejakowi
• Protokół rozprawy głównej z dnia 26 maja 1948 r.
• Wyciąg z zeznań własnych Philipa Riedingera dot. b. żandarma niemieckiego Olejaka.

Kserokopie materiałów śledztwa sygn. Ds. 1/69 przeciwko F. Schmidtowi, zastępcy Kreishauptmana, podejrzanego o dokonanie licznych zabójstw na terenie powiatu miechowskiego, t. I, s. 20-29, 73-76.

List z IPN KŚZpNP OKŚZpNP w Krakowie do Oddziałowego Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie podsumowanie analizy akt śledztw o sygn. Ds 26/68 i Ds. 1/69.

Materiały dotyczące żydowskich grobów wojennych w Miechowie (transkrypcje zeznań świadków, pliki video i audio z relacjami świadków) zostały opracowane dzięki dofinansowaniu ze środków Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w ramach projektu “Żydowskie groby wojenne. Dokumentacja.”