Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W listopadzie 1942 r. w Leszkowicach żandarmi niemieccy zamordowali pięć osób z rodziny Wasersztrum, mieszkańców Leszkowic.
W listopadzie 1971 r. świadek tych wydarzeń, Władysław K., zeznał przed Okręgową Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Lublinie:
“W czasie okupacji mieszkałem w Leszkowicach, powiatu lubartowskiego. Jesienią 1942 r., daty dokładnie nie pamiętam, przyjechało z Lubartowa dwóch Niemców. Zatrzymali Żydów, którzy mieszkali w Leszkowicach u Jana P. Wśród zatrzymanych były: Mandzia Wasersztrum, Perła Wasersztrum i troje małych dzieci Perły. Zatrzymanych Żydów zaprowadzili do zagajnika zwanego “brzezina’, odległego od Leszkowic około pół kilometra. Podprowadzili ich w pobliże dołu, które na polecenie sołtysa […] wykopaliśmy. Przy dole kazali zatrzymanym Żydom rozebrać się do bielizny, następnie z ręcznych karabinów strzelali do nich. Którego nie zabili od razu, to dobijali wystrzałami w tył głowy. Niektórzy jeszcze się ruszali, gdy Niemcy nogi wciągali ich do dołu. Dół ze zwłokami sami zasypywali. (S 98.2015. Zn strona 21-22)
W tym samym roku w Sądzie Powiatowym w Lwówku Śląskim urodzony w Leszkowicach w 1917 r. Józef B. zeznał:
“W Leszkowicach zamieszkiwały Perła Wassersturn i Mandzia Wassersturn. Nie pamiętam dokładnie czy to był październik czy listopad 1942 r., to była sobota, posterunkowy zwrócił się do straży, w której ja należałem, aby wyłapać Żydów. […] Nie wiem kto złapał Perłę i Madzię. Ja idąc przez pola spotkałem syna Perły Abramka, który miał siedem lat, powiedziałem, żeby gdzieś się ukrył bo łapią Żydów. Sam ukryłem się u Mikołaja Ż. w tej samej wsi i tam siedziałem do późnej nocy, aby nie brać udziału. Rano w niedzielę wszyscy szli do kościoła, ja też. Na drodze do kościoła spotkałem dwóch policjantów niemieckich. […] Zatrzymywali ludzi i kazali im iść w kierunku lasu brzozowego, który znajdował się około 0,5 km od gminy. Jednocześnie z w gminy wyprowadzono Perłę i Mandzię Wasserstrum i dzieci Perły: Abramka i 4-letnią córkę. Żydów tych furmanką zawieziono do tej brzeziny. Jeden Niemiec znał język polski, kazał całej czwórce Żydów rozebrać sie do bielizny i iść dalej w las. Obydwaj Niemcy strzelali do nich. Po zabiciu ich Niemcy polecili nam zakopać zwłoki. Przedtem był już wykopany dół. […] Egzekucję widziałem z odległości kilku metrów. Egzekucja miała miejsce w niedzielę, przed południem. […] Z egzekucji utkwiło mi w pamięci to, iż mały Abramek zapytał się żandarma, który dał rozkaz. rozebrania się “Panie czy pończoszki też mam zdjąć”. Niemiec odwrócił się i powiedział po polsku “jak sobie chcesz”.(S 98.2015. Zn strona 23-24)

W trakcie wizji lokalnej grobu w 2018 r. Mieszkaniec Leszkowic opowiedział nam, co wydarzyło się tego dnia:
“- Ile tych osób było dokładnie?
– Pięć. Był też taki, który niby to z Niemcami się prowadził… po prostu
wydawał, jak to się mówi, konfident. Także, że to wiedziano o tych [Żydach], że się niby to ukrywają. Także Niemcy przyjechali, tego gospodarza też zabili, no a ich wzięli do… to nie był las, tam lotne piaski były, takie wydmy…[…]
– Pan powiedział pięć osób.
– Tak w tym dwoje dzieci, trzy kobiety.
– A czy wiek tych kobiet pan pamięta?
– Tak, ja pamiętam wszystkie trzy. Jedna nazywała się Mandzia, to można powiedzieć, że
mojego tego kolegi, z którym się kolegowała, matka była…[…]
Z Żydami, no to cóż, ja od początku to, od dzieciństwa chodziłem do szkoły. Blisko mieszkaliśmy, jak to takie dziecinne życie, to nie było różnicy bardzo. Przecież my się i bawili nawet, i tak dalej, no, to był okres międzywojenny.” (Leszkowice, 2018 r.)

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 17.07.2018r. przeprowadzono wizję lokalną w obecności świadka w celu ustalenia lokalizacji grobu pięciu ofiar. Świadek wskazał przybliżony obszar (N51°33.405′ E 022°36.811′) lokalizacji zbiorowego grobu. Przez wskazane miejsce przebiega leśna, piaszczysta droga. Widoczne naruszenia gruntu w terenie. Na tym etapie badań nie udało się precyzyjnie zlokalizować poszukiwanego grobu.

Obraz rzeźby terenu (LiDAR) potwierdza liczne naruszenia gruntu w tej lokalizacji.

Nie prowadzono kwerendy zdjęć lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Leszkowicach. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

S 98.2015.Zn, akta dotyczące wojennych mordów na ludności żydowskiej w m. Leszkowice pow. Lubartów.

IPN BU 2448/571, Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968-1972. Ankiety dotyczące województwa lubelskiego-VIII. Powiat Lubartów: ankiety.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-194. Woj. lubelskie. Warszawa 1985, str. 119-120.

IPN GK 163/14, Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo lubelskie; tom III; Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. lubelskie, 1939-1945, [CD-ROM].

IPN BU 2448/570 Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968-1972. Ankiety dotyczące województwa lubelskiego-VIII. Powiat Lubartów: ankiety.