Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

30 września 2014 r. otrzymaliśmy telefoniczne zgłoszenie z Legionowa na temat zapomnianego żydowskiego grobu. Mogiła znajduje się przy ulicy Kwiatowej między numerami 1 i 3, w prześwicie między domami. W grobie spoczywają zwłoki pięciu lub sześciu mężczyzn, zamordowanych po ucieczce z legionowskiego getta.

Zdarzenie miało miejsce jesienią 1942 roku, w trakcie wywózki Żydów do obozów zagłady. Tak opowiada o nim krewny mężczyzny, który potajemnie i wbrew niemieckim rozkazom, pochował zwłoki: “Jak likwidowano getto w Legionowie, kilku, najprawdopodobniej młodzi mężczyźni, bo ci żonaci to chyba by rodzin nie zostawiło, zbiegło tutaj do lasu, albo czterech, albo pięciu, albo sześciu. Minimum czterech na pewno. I dopadło ich takie lotne komando żandarmerii niemieckiej i tam ich rozstrzelano i zakazano ich chować. Ale ten mój stryj w nocy wziął łopatę, poszedł i ich pochował. Jak wrócił, mój ojciec się pyta:

– Gdzie ty byłeś?

– Nie można zostawić ludzi tak jak szczury na śmietniku.

– Jak by Cię Niemcy dorwali, to jest czapa! Dlaczego mi nie powiedziałeś, byśmy poszli we dwóch, szybciej by nam to…

– Po co mieliśmy we dwóch ryzykować? Jeden ryzykował, ja to zrobiłem.

Więc oni tam są pochowani blisko tej drogi, z tyłu, za tymi domami, w takim prześwicie między budynkami, bardzo blisko drogi.” (Legionowo, 28 stycznia 2015 r.)

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2020 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 24 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.”. Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj:

https://zapomniane.org/wp-content/uploads/2018/10/MACEWY_punkty-odniesienia_folder.pdf

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 24 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami. ” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz  The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 28.01.2015 r. przeprowadzono wizję lokalną w miejscu wskazanym przez świadka. Lokalizacja została podana z dokładnością do kilkunastu metrów (GPS: N52°23.764′ E020°56.853′).

Nie prowadzono badań georadarowych.

Pomiar rzeźby terenu (LIDAR) ukazuje liczne naruszenia w tej lokalizacji.

Nie prowadzono kwerendy fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Legionowie. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: brak [świadek historii], miejsce zamieszkania: Legionowo, data ur. [brak], temat i słowa klucze: żydowskie groby w Legionowie, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Legionowo, 28 stycznia 2015 r.

IPN BU 2448/966, Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968-1972, Ankiety dot. woj. warszawskiego – XV,  powiat Nowy Dwór Mazowiecki.

IPN BU 2448/969, Archiwum GKBZH w Polsce. Ankiety: represje na ludności żydowskiej przed utworzeniem getta.

IPN BU 2448/970. Archiwum GKBZH w Polsce. Ankiety: egzekucje.

IPN BU 2448/1085, Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968-1972, Ankiety dot. woj. warszawskiego – XV, powiaty: różne.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez Okupanta Hitlerowskiego na Ziemiach Polskich w latach 1939-1945. Województwo stołeczne warszawskie, Warszawa 1988, s. 113-125.