Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Las w sąsiedztwie miejscowości Jeziorko był miejscem kaźni mieszkańców Łomży i okolicznych miejscowości, chrześcijan i żydów. Do pierwszej egzekucji doszło we wrześniu 1942 r., kiedy gestapo z Łomży zamordowało w lesie kilkudziesięciu pensjonariuszy domu opieki z Pieńków Borowych. Kolejna egzekucja miała miejsce w czerwcu 1943 roku. Również w 1943 r. w Lesie Jeziorkowskim miało zostać zamordowanych 300 żydów z łomżyńskiego getta, mężczyzn, kobiet i dzieci (Rejestr miejsc i faktów zbrodni…, s. 86). Fakt mordowania Żydów w lesie w pobliżu Jeziorka potwierdzają mieszkańcy miejscowości.

Stanisław P. (ur. 1929) z miejscowości Poniaty: “Najsampierw wybili dom starców, był na Pieńkach Borowych. Ten, co się nimi opiekował, już nie miał co im dawać jeść, poszedł [do Niemców] się upomnieć żeby dali coś do zjedzenia. – Ja gut. Przyjechali w nocy, zabrali, przywieźli tutaj, wybili. Później znowuż tutaj tych Żydów… Byli w szpitalu [Żydzi], przyjechali [Niemcy], zabrali, wybili. Przywieźli tu i inteligencję łomżyńską: lekarzy, adwokatów.” (16 sierpnia 2017 r.)

Irena B., mieszkanka Jeziorka: “Oni przywozili tych Żydów tam, tam gromada [dużo] jest tych Żydów zabitych. Tam ich nie widział [nikt] jak zabijali, ale widział jak wieźli, strzelali. To było skrycie, Niemcy wozili, tam nie można było chodzić, widzieć. Może nawet ktoś i widział, ale to uciekał, aby nie zobaczyli Niemcy i razem nie zastrzelili.” Pani Irena zapamiętała scenę wywózki do lasu na śmierć grupy ludzi na wozach: ”Żeśmy jechali, tam ta droga przez las, taka droga była i jak raz te Niemcy wieźli, to dziewczynka taka siedziała, warkocze, kokardy takie czerwone miała. A później to tatuś już tą drogą nie jechał, aby nie widzieć. Tylko było strzały słychać, jak strzelali ich…” (Jeziorko, 16 sierpnia 2017 r.) Nie wiadomo, czy na wozie byli wtedy Polacy, czy Żydzi.

Ciała pomordowanych zakopywano w dołach, które stanowiły uprzednio część sowieckiego obozu wojskowego porzuconego przez Armię Czerwoną w momencie wybuchu wojny radziecko-niemieckiej: “Ruskie jak byli, tu stał cały sztab w Jeziorku we dworze. Ja o tym to nie wiedziałem, ale potem przekonałem się, byłem w wojsku. Koszary koszarami, ale się robiło w lesie, jakieś dwa, trzy kilometry od koszar, takie bunkry, obóz alarmowy. W razie alarmu to wszystko tam, żywność w skrzyniach, to wszystko, wojsko musiało zabierać i iść do lasu. I te bunkry, jak Niemcy zaatakowali, zostały się, a ludzie dawaj te bunkry rozbierać. [Rosjanie] to uszykowali tak żeby się nie zwaliło, nawet i w razie bomby. Mieli tam i stolik i ławeczki porobione. I tak to pozostało.” (Stanisław P., rocznik 1929, Poniaty, 16 sierpnia 2017 r.)

Z relacji pana Stanisława wynika, że na terenie wojskowego obozowiska powstały trzy groby masowe ofiar niemieckich egzekucji: starców, więźniów politycznych oraz Żydów z łomżyńskiego getta.

Potwierdza się to również w relacji mieszkanki Jeziorka, która w czasie wojny miała ok. 8- 9 lat: “Pomnik [w lesie] jest postawiony na środku takiego dużego wądołu, taki był duży wądół. A wyrównać ten dół, taaki [duży], to czy sołtys nakazał i wioska, czy Niemcy splantowali, to ja już dokładnie tego nie wiem. Pamiętam jako dziecko, to samochody jadące od Łomży takie kryte jechali i ludzie krzyczeli w tych samochodach. Starsze mówili: – O, powieźli gdzieś, może na rozstrzał, czy co. Pamiętam te krzyki w samochodzie, ale my szybko uciekali do rodziców.” (Jeziorka, 16 sierpnia 2017 r.) Potwierdza ona również, że tuż obok siebie znajdują się trzy groby masowe, z czego w jednym z nim mają się znajdować szczątki zamordowanych Żydów: “Jak się wjeżdża z drogi to po lewej stronie są Polacy, a tu po prawej to jest dom starców wywieziony, mała mogiła jest, a tu są Żydzi. W głębi ta mniejsza to jest tych starców [mogiła], a ta druga to jest Żydów. Ten [z lewej obok gabloty] to był duży taki wądół, to mówią, że tam z Nowego Jeziorka ludzie i tam ci z Motyki [miejscowość niedaleko Jeziorka] to mówią, że jak ktoś był w lesie, to słyszał jęki, że ta ziemia się tak unosiła, to jeszcze może tam kto żywy był, się dusili te ludzie jedne na drugich. Ten [dół] co żydowski, to już był mniejszy, a ten tych starców to w ogóle nieduży był zupełnie. To strach aż wspominać…” (Jeziorko, 16 sierpnia 2017 r.)

Mówi o tym kolejna mieszkanka Jeziorka (ur. 1924): “Żydy osobno mają grób, tam gdzie i te Polacy, z tej drugiej strony.” (Jeziorko, 16 sierpnia 2017 r.)

To, że jeden z dołów miał być grobem żydowskim miał potwierdzać fakt, że przez wiele lat na jednym z nich nie stał krzyż lecz “świecki” pomnik, bez symboli religijnych. Istniejące obecnie upamiętnienie powstało w latach sześćdziesiątych.

Obecnie w Lesie Jeziorkowskim znajdują się trzy pomniki wzniesione na mogiłach pomordowanych pensjonariuszy domu starców w Pieńkach Borowych, więźniów politycznych oraz inteligencji łomżyńskiej. Lokalizacja grobu 300 osób z getta łomżyńskiego jest nieznana. O fakcie wymordowania i pochowania w tym miejscu 300 łomżyńskich żydów nie informuje żadna tablica.

O wymordowaniu grupy żydów w Lesie Jeziorkowskim opowiadają świadkowie zeznający przed Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce w latach 70:

Józef W.:”Około 300 osób narodowości żydowskiej  zostało wywiezionych z getta do Lasu Jeziorkowskiego i rozstrzelanych przez Gestapo.” (S92/04 Zk t. I s. 18)

Jan S.:”Po doprowadzeniu do lasu jeziorkowskiego otrzymaliśmy polecenie od żandarma aby zasypywać ciała rozstrzelanych osób. Zwłoki te znajdowały się w wykopanym dole. […] Dół ten miał około 5 m długości i około 3 m szerokości, głębokość jego wynosiła około 2,5 metra. Jak się później dowiedziałem, rozstrzeliwanymi  byli starcy ze wsi Pieńki oraz żydzi wywiezieni ze szpitala w Łomży”.

Agnieszka M.: „W okresie kiedy w Łomży Żydzi znajdowali się w getcie widziała jak przez naszą wieś Jeziorko z kierunku Łomży na Jedwabne przejeżdżał samochód ciężarowy, w którym znajdowali się Żydzi w pidżamach i szlafrokach. Z wyglądu ich twarzy poznałam, że są to żydzi. Później słyszałam, że byli to Żydzi ze szpitala w Łomży.”(S92/04 Zk t. II s. 230)

Władysław W.:”Tam też zamordowali  około 40-50 starców z Domu Starców w Pieńkach Borowych, a ponadto starych i chorych żydów z Łomży.”(S92/04 Zk t.I s. 10)

Podobnie jak w innych miejscach masowych mordów również w Lesie Jeziorkowskim miało miejsce niszczenie dowodów zbrodni tj. palenie szczątków pomordowanych.

Wincenty D.:”Kiedy Niemcy odstępowali z naszych terenów odkopali zwłoki zamordowanych i spalili. Zachował się jedynie resztki zwłok. Widziałem jak umundurowani Niemcy przewozili drzewo i wapno (lub inną substancję chemiczną) do lasu Jeziorkowskiego i widziałem szczątki spalonych zwłok w miejscu egzekucji, gdy umundurowani Niemcy stamtąd odjechali. W jakim to było miesiącu nie pamiętam, chyba jesienią 1944 roku.” (S92/04 Zk t. I s. 151)

Niszczenie zwłok ofiar egzekucji w Lesie Jeziorkowskim przebiegało w ramach Akcji 1005

Ten sam świadek wspomina również o innej zbrodni dokonanej tym razem przez żandarmów z posterunku w Jeziorku: „Jesienią 1942 roku przyszedłem do mieszkania byłego sołtysa Franciszka Gałązki i zastałem u niego w domu dwie żydówki i troje dzieci. Były one doprowadzone przez żandarmów z posterunku w Jeziorku.[…] Jeden z żandarmów powiedział mi, że żydówki i ich dzieci zostaną zabite. (S92/04 Zk t.I s. 7 i 150)

Miejsce pochówku matek z dziećmi pozostaje do tej pory  nieznane.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Lesie Jeziorkowskim. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: Stanisław [świadek historii], ur. 1929, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Lesie Jeziorkowskim, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Poniaty, 16 sierpnia 2017 r.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: Irena [świadek historii], ur. brak [79 lat w 2017r.], miejsce zamieszkania: Jeziorko, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Lesie Jeziorkowskim, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Jeziorko, 16 sierpnia 2017 r.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: – [świadek historii], płeć: kobieta, ur. – [8-9 lat w czasie II wojny światowej], miejsce zamieszkania: Jeziorko, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Lesie Jeziorkowskim, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Jeziorko, 16 sierpnia 2017 r.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: – [świadek historii], płeć: kobieta, ur. 1924, miejsce zamieszkania: Jeziorko, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Lesie Jeziorkowskim, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Jeziorko, 16 sierpnia 2017 r.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-45. Woj. łomżyńskie, Warszawa 1985, s. 86.

S 92/04 Zk (IPN Bi 1/293, IPN Bi 1/294, IPN Bi 1/295 tomy I-VIII Akta śledztwa ws. masowych zabójstw w latach 1941-1944 obywateli polskich przez funkcjonariuszy władz hitlerowskich w pobliżu wsi Jeziorka

Dziękujemy Conference on Jewish Material Claims Against Germany (Claims Conference) za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.