Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

O masowych pochówkach Żydów w karmanowickim lesie wspominają liczni świadkowie przesłuchiwani przed Okręgową Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Lublinie w ramach śledztwa prowadzonego w 1966 r. Jeden z nich zeznał (pisownia oryginalna): “Pamiętam, że Niemcy przywozili Żydów z różnych miejscowości na stację kolejową do Nałęczowa i stamtąd odwoziliśmy ich do Opola Lubelskiego, a Niemcy konwojowali ich. Po drodze Niemcy, którzy należeli do gestapo, zabijali Żydów, dzieci, starców. Przywożono również Żydów do Karmanowic i w lesie koło Karmanowic zabijano ich. Żydów w lesie koło Karmanowic bardzo dużo zostało zabitych.” (IPN LU 284/389, t. 1) W wykazie osób pomordowanych w okresie okupacji hitlerowskiej (pow. Puławy) sporządzonym w lipcu 1969 r. przez Komendę Powiatową Milicji Obywatelskiej w Puławach i przesłanym do OKBZH w Lublinie pada nawet liczba 4000 Żydów wykorzystywanych do budowy torów kolejowych w sąsiednich Łopatkach i zamordowanych, gdy przestali nadawać się do pracy. Jakaś część z nich była zakopywana w masowych grobach w karmanowickim lesie. (IPN Lu 504/13)

Latem 2017 r. dzięki mieszkańcom Karmanowic udało nam się dotrzeć do jednego z żydowskich grobów w karmanowickim lesie. Z relacji mieszkańców wynika, że ma w nim spoczywać kilkanaście osób. O grobie kilkunastu Żydów w Karmanowicach zamordowanych latem 1943 r. wspomina notatka urzędowa sporządzona w maju 1966 r. przez ówczesnego przewodniczącego OKBZH w Lublinie. Również Alert Harcerski wśród czterech “obiektów, gdzie dokonano zbrodni w czasie wojny”, wymienia zamordowanie przez Niemców 13 Żydów (IPN Gk 195/VIII/17). Miejsce pochówku jest znane lokalnym mieszkańcom, ten fragment lasu nazywany jest przez nich zakręconym. Latem 2017 r. w czasie wizji lokalnej spotkaliśmy się z mieszkanką Karmanowic, która w latach powojennych, jako harcerka pełniła wartę przy wówczas jeszcze oznakowanym grobie.

Getto w Wąwolnicy zostało zlikwidowane na przełomie marca/kwietnia 1942 roku. Część osób wysłano do obozów pracy w dystrykcie lubelskim, m.in. do Poniatowej, część trafiła do gett w Opolu Lubelskim, Kurowie i Nałęczowie, pozostałych deportowano do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu.
Prawdopodobnie w tym czasie grupa kilkunastu (13-16) żydowskich kobiet i mężczyzn została zabrana z terenu getta w Wąwolnicy do pracy w cegielni w pobliskich Łopatkach. Praca w cegielni miała charakter sezonowy, czyli trwała od zakończenia przymrozków wiosennych do pojawienia się pierwszych przymrozków jesiennych. Prawdopodobnie pod koniec lata lub jesienią 1942 roku Niemcy popędzili żydowskich pracowników cegielni do lasu znajdującego się między Łopatkami i Karmanowicami (tzw. Zakręcony Las), a następnie ich rozstrzelali.
Z relacji świadków historii wynika, że jedna z żydowskich kobiet została ranna, ale przeżyła. Podczas egzekucji przykryła sobą kilkuletniego chłopca, dzięki czemu dziecko również przeżyło. Kobieta należała do rodziny Symuchów, która w Wąwolnicy miała sklep łokciowy. Po odejściu Niemców mieli się udać w stronę Wąwolnicy. Nic nie wiadomo na temat ich dalszych losów.

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało najpierw oznaczone  symboliczną drewnianą macewą w ramach akcji  „30 macew w 30 dni”- projektu znakowania miejsc Zagłady na terenie południowej i wschodniej Polski we wrześniu 2017.  Partnerem projektu była amerykańska fundacja  Matzevah.

Rok później 21 czerwca 2018r. mogiła została trwale upamiętniona i zabezpieczona. Tego dnia w zakręconym lesie odbyła się uroczystość upamiętniająca oraz modlitwa przy grobie ofiar Zagłady.  Uroczystość współtworzyliśmy z Komisją Rabiniczną ds. Cmentarzy,  Fundacją Matzevah, Stowarzyszeniem „Studnia Pamięci”, przedstawicielami duchowieństwa, władzami lokalnymi, mieszkańcami Karmanowic oraz nauczycielami i uczniami  Szkoły Podstawowej w Karmanowicach, która objęła upamiętnienie swoim patronatem. Mamy nadzieję, że dzięki uroczystości udało się  przywrócić wśród społeczności lokalnej pamięć o tych do tej pory bezimiennych ofiarach II wojny światowej.

Serdecznie dziękujemy społeczności Karmanowic za zaangażowanie, pomoc i wsparcie:
Pani Marzenie Wartacz-Zadorze Dyrektorce Szkoły Podstawowej w Karmanowicach, nauczycielom oraz młodzieży za obecność, zaangażowanie oraz wzruszające wystąpienia podczas uroczystości upamiętniającej, Panu Marcinowi Łagunie Wójtowi Wąwolnicy, Panu Robertowi Kałdonkowi Sołtysowi Karmanowic , Mieszkańcom Karmanowic a przede wszystkim właścicielom działki, na której znajduje się grób.

Dziękujemy  Stowarzyszeniu „Studnia pamięci” oraz Pani Joannie Świderskiej za nieocenioną pomoc.

Upamiętnienie zostało zrealizowane dzięki dofinansowaniu ze Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny  w ramach grantu „Upamiętnienie masowych grobów ofiar Holocaustu z getta w Wąwolnicy w miejscowościach Karmanowice i Rogalów”  oraz dzięki dofinansowaniu i fizycznej pomocy przy usytuowaniu pomnika ze strony Fundacji Matzevah.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W trakcie wizji lokalnej w dniu 01.09.2017 r. Przeprowadzono badania georadarowe w lokalizacji wskazanej przez świadka (GPS :N51°19.863′ E022°07.153′) . Wyniki badań georadowych potwierdziły obecność anomalii o wymiarach: długość ok. 3,5-4,0 m, szerokość ok. 2,5 m i głębokość ok. 0,8-1,0 m (p.p.t.).

Pomiar rzeźby terenu (LIDAR) wskazuje na liczne naruszenia w tej lokalizacji.

Nie prowadzono kwerendy fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Karmanowicach. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

IPN Lu 504/13, dokument dot. m. Karmanowice z Wykazu osób pomordowanych w okresie okupacji hitlerowskiej, pow. Puławy.

IPN GK 195/VIII/7. Dokumenty dot. m. Karmanowice, zbiór: Alerty ZHP.

IPN LU 284/389, t. 1.