Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Z pozyskanych przez Fundację dokumentów historycznych wynika, że głównym miejscem pochówku ofiar masowych i pojedynczych egzekucji w Janowie Lubelskim był miejscowy cmentarz żydowski. Zabijano tam tych Żydów, którzy uniknęli wysiedlania do getta w Zaklikowie i ukrywali się w Janowie bądź w jego okolicach. Osoby te tropiła niemiecka żandarmeria. Ankieta miejsc i faktów zbrodni (IPN Lu 1/13/28) wspomina, że między jesienią 1942 a czerwcem 1944 r. na cmentarzu miało zginąć w ramach “akcji tępienie Żydów” ok. 300 osób. Ciała ofiar chowano w grobach o dużych rozmiarach. Pochówku dokonywał ówczesny dozorca cmentarza, Jan K. 

29 września 1945 r. Sędzia Sądu Grodzkiego dokonał oględzin terenu cmentarza w towarzystwie m.in Jana K. Oględziny wykazały: „na kirkucie nie można było ustalić ilości grobów masowych ani też ilości ofiar pochowanych w każdym grobie. Na podstawie oświadczenia b. dozorcy kirkutu Jana K. ustalono, że groby masowe przeważnie zrównano z ziemią, porośnięte trawą ciągną się na przestrzeni 1000 metrów kwadratowych. Następnie b. dozorca kirkutu Jan K. oświadczył, że żandarmi w czasie jesieni 1942 roku do czerwca 1944 roku przyprowadzali żydów na kirkut, gdzie ich rozstrzeliwano. Ofiary zakopywał do ziemi dozorca Jan K. na polecenie żandarmów niemieckich, przy czym dodał, że na kirkucie w powyższym czasie rozstrzelano około 300 osób żydów, zaznaczając, że w jednym grobie chowano od 4 do 20 albo i więcej osób” (IPN Gk 163/14).

Rejestr miejsc i faktów zbrodni dla byłego województwa lubelskiego odnotowuje tylko jedną egzekucję na Żydach dokonaną na terenie Janowa Lubelskiego. Między majem a czerwcem 1940 r. miało zginąć 60 osób. To zdarzenie było  przedmiotem śledztwa Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Lublinie. O wszczęciu śledztwa mówi Notatka Urzędowa  Okręgowej Komisji z czerwca 1971 r. 

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2021 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami”. “Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj: https://tinyurl.com/muknnyd6

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniach: 16.10.2013 r., 29.07.2014 r. przeprowadzano wizje lokalne na cmentarzu żydowskim w Janowie Lubelskim (GPS:N 50° 41′ 51.745’E 22° 25′ 31.141′), w celu wytypowania miejsc, które powinny zostać poddane bezinwazyjnym badaniom. W związku z brakiem wskazania lokalizacji przez świadka, zadanie to było znacznie utrudnione. Obszar cmentarza żydowskiego zawiera liczne naruszenia gleby widoczne na obrazie rzeźby terenu (LiDAR). Cmentarz częściowo jest zadrzewiony w obszarze północnym, który zawiera punktowe naruszenia gruntu oraz większą depresję w północno – zachodnim narożniku. W części południowej – zachodniej wyraźnie widoczna większa depresja, a także w południowo – wschodnim obszarze widoczne kolejne depresje. Kwerenda archiwalnych zdjęć lotniczych dla tego obszaru trwa.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Janowie Lubelskim. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

IPN GK 163/14, Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo lubelskie; tom III; Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. lubelskie, 1939 – 1945.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo tarnobrzeskie. Warszawa 1984 (fragmenty). 

IPN Lu 1/12/28, zespół akt: b. OKBZH w Lublinie, Ankietyzacja miejsc i faktów zbrodni hitlerowskich, pow. Janów Lubelski.

S.87/07/Zn, śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez funkcjonariuszy i Zmotoryzowanego Batalionu Żandarmerii SS dokonanych w latach 1942 – 1944 na terenie woj. lubelskiego oraz zbrodni ludobójstwa dokonanych na osobach narodowości polskiej, żydowskiej oraz rosyjskiej oraz żołnierzy innych niemieckich formacji, w okresie 1942 – 1943 w różnych miejscowościach na terenie woj. lubelskiego.