Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

3 września 1942 r. w czasie wysiedlenia Żydów z getta w Działoszycach niemiecka żandarmeria i gestapo zamordowało ok. 1500 osób, starców oraz osoby niedołężne, w ocenie oprawców, nie nadające się do transportu. Zwłoki pochowano w pięciu zbiorowych grobach, dwóch na cmentarzu i trzech obok nekropolii.

Wyłapywanie i mordowanie Żydów odbywało się na oczach mieszkańców Działoszyc, o czym świadczą poniższe relacje. Kazimierz S. […] „Jesienią w roku 1942 r. Niemcy zebrali Żydów z Działoszyc i wyprowadzili za miasto w doły i tam wszystkich rozstrzelali i tam zaraz na miejscu kopali doły i wszystkich zakopywali za miastem w miejscu rozstrzelania.” (IPN GK 179/150) Jan K. widział, jak Niemcy „w biały dzień przywieźli furmankami Żydów z Działoszyc za miasto w doły w odległości 500 m od miasta i tam ich wszystkich rozebrali do naga i zmusili ich wchodzić do dołu, a trzech Niemców stało nad dołem z karabinami i wszystkich rozstrzeliwali; w tym dniu wybili 1115 Żydów, w tym dniu od godz. 5 rano do 14 rozstrzeliwali Żydów miejscowych, a później do wieczora w to samo miejsce przywozili Żydów z poszczególnych wiosek i rozstrzeliwali.” (IPN GK 179/150)

Cytowany przez Dariusza Libionkę Meir Zonenfeld tak wspomina dzień 3 września 1942 r.: „Myśleliśmy, że zawiozą nas na dworzec kolejowy. Ale zawieźli bezpośrednio na cmentarz żydowski, na teren, gdzie hycle rozstrzeliwali psy i stare chore konie. Tam czekały już trzy olbrzymie doły wykopane poprzedniej nocy. […] W odległości 50 metrów od rowu kazano Żydom i Żydówkom rozebrać się do naga, następnie wejść do rowu, po czym stojący nad rowem niemieccy żandarmi i gestapowcy strzelali do ofiar. Następne partia Żydów była ustawiona nad rowem i strzelano do nich od tyłu, a potem strącano do rowu. W ten sposób w rowie pogrzebano w trzech warstwach około 1200 Żydów, po czym junacy zasypali rowy ziemią. Akcja […] trwała od rana do godziny 14.”(Libionka D. „Akcje wysiedleńcze” w Dalej jest noc red. Engelking, Grabowski, Warszawa 2018 r.)

Tymczasem Rejestr miejsc i faktów zbrodni z byłego woj. kieleckiego podaje liczbę dwóch dołów na cmentarzu, w których zostały pochowane ofiary tej zbrodni. 

Ponadto w relacjach mieszkańców Działoszyc pojawia się informacja o mogile 8 osób w ogrodzie Tomasza Z. Bogdan K: „W roku 1942 r., kiedy była łapanka na Żydów w Działoszycach, kilku Żydów uciekło i Niemcy połapali ich w krzakach koło wioski Kujawki gm. Drojżewice i zaprowadzili ich do ogrodu ob. Tomasza Z. i tam wszystkich rozstrzelali i zakopali. Syn właściciela ogrodu Tadeusz Z. potwierdził ten fakt: „jesienią 1942 r. jak Niemcy połapali Żydów na polach, którzy pouciekali z Działoszyc i przyprowadzili wszystkich do mojego ogrodu i wszystkich za stodołą rozstrzelali i zakopali. Było zastrzelonych 8 osób.” (IPN GK 179/150)

Rejestr miejsc i faktów zbrodni z byłego woj. kieleckiego wspomina również o zamordowaniu 20 żydowskich pacjentów szpitala w 1943 r. Brak informacji o miejscu zakopania ciał.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Działoszycach. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

IPN BU 2448/358 ankiety ze zbiorów GKBZH pow. Pińczów, Egzekucje m. Działoszyce

IPN GK 162/420 Ankieta „Egzekucje i miejsca straceń – woj. kieleckie (pow. Busko Zdrój, pow. Końskie, pow. Leżajsk, pow. Opatów, pow. Pińczów, pow. Radom, pow. Sandomierz)”

IPN GK 179/150 Materiały dochodzeniowe OKBZN w Radomiu ws.zbrodni niemieckich na terenie Działoszyc (pow. Pińczów) i okolicy.

Fragment publikacji Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo kieleckie, Warszawa 1980

„Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski” red. B. Engelking i J. Grabowski, Warszawa 2018 t. II s. 78-79