Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Cmentarz żydowski w Czarnym Dunajcu stał się w czasie Holocaustu miejscem masowych pochówków ofiar Zagłady:

• 20 maja 1942 r. na cmentarzu rozstrzelano, a następnie pochowano Józefa Lehrera z córką Rachelą-Reginą zwaną Reśką/Ryśką oraz Karola Chracę, chrześcijanina. W 1945 roku szczątki tego ostatniego ekshumowano.
• W lipcu 1942 r. zamordowano następujące osoby: Jonasa Geerga z żoną Salomą, Natana Neugewirtza z żoną, Henryka Balitzera z żoną, Feliksa Balitzera, ojca Natana, Annę Balitzer córkę (?), Ninę Krauz żonę Henryka, żonę Muldengruna z Zakopanego, Kolbera z żoną oraz żonę Józefa Lehrera. Zwłoki zakopano w jednym lub dwóch grobach. W tym samym miesiącu 1942 r. Gestapo z Zakopanego przeprowadziło w Czarnym Dunajcu akcję, w trakcie której zginęli wpływowi członkowie żydowskiej społeczności. Okoliczności wskazują na motyw rabunkowy. Gestapowcy chodzili po domach i mordowali konkretne, nieprzypadkowe osoby. Ludzie ginęli w domach i na podwórkach. Zwłoki ofiar zwieziono na cmentarz żydowski i tam zakopano.
• 5 sierpnia 1942 r. miała miejsce likwidacja społeczności żydowskiej Czarnego Dunajca. Jej brutalnego charakteru możemy się domyślać, odtwarzając przebieg podobnych akcji przeprowadzonych przez zakopiańskie Gestapo w okolicznych miejscowościach. Tego dnia na ulicach Czarnego Dunajca miało zginąć 25 osób. Ich szczątki zakopano na cmentarzu żydowskim.
• Między listopadem a grudniem 1942 r. na cmentarzu zakopano szczątki 22 więźniów z obozu pracy w Czarnym Dunajcu. Byli to chłopcy i młodzi mężczyźni w wieku 15-25 lat. Największa egzekucja miała miejsce w listopadzie w odwecie za ucieczkę jednego z więźniów, Natana Knoblera. Zastosowano odpowiedzialność zbiorową i rozstrzelano około 10 osób. Kilka dni później rozstrzelano kolejną grupę więźniów. Według źródeł historycznych i relacji ocalonych oraz postronnych świadków w ciągu dwóch miesięcy zamordowanych zostało około 22 więźniów.

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w ramach projektu „Punkty odniesienia”. „Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj: https://zapomniane.org/wp-content/uploads/2018/10/MACEWY_punkty-odniesienia_folder.pdf

Projekt znakowania grobów drewnianymi macewami Fundacja Zapomniane realizuje od 2017 r. W stałej współpracy z The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 28.04.2020r. przeprowadzono wizję lokalną na cmentarzu żydowskim w Czarnym Dunajcu. Podczas oględzin działki cmentarnej wytypowano cztery lokalizacje w północno-wschodniej stronie cmentarza, które potencjalnie mogą być zbiorowymi grobami. Koordynaty GPS tych czterech miejsc to: 1. N 49°27.033′ E019°52.129′, 2.N 49°27.027′ E 019°52.136′, 3. N 49°27.025′ E 019°52.134′, 4. N 49°27.022′ E 019°52.141′. Formaty wszystkich czterech lokalizacji są zbliżone wymiarami, długość od ok. 5.6 – 7.2 mb, szerokość ok. 4.1 – 4.3 mb. W przypadku tak szerokich grobów można założyć, iż w rzeczywistości możemy mieć do czynienia z większą ilością jam grobowych wykopanych w bliskim dystansie względem siebie. Wyniki badań georadarowych potwierdzają liczne naruszenia gleby. Głębokość anomalii waha się od ok. 0.7 – 1.0 m p.p.t. Pomiar rzeźby terenu (LiDAR) w tym przypadku ukazuje wolne miejsca od nagrobków, co pozwoliło zawęzić obszar badań georadarowych.

Dzięki współpracy między Fundacją Zapomniane a inicjatywą „Ludzie, nie liczby” udało się ustalić położenie następujących mogił zbiorowych: 

• Miejsce I – Grób nieznanej liczby osób zamordowanych w trakcie akcji rabunkowej Gestapo w lipcu 1942 r. 
• Miejsce II – mogiła 25 osób zamordowanych w trakcie likwidacji społeczności żydowskiej latem 1942 r. Prawdopodobnie w tym samym miejscu zakopano także Żydów ukrywających się po 1942 roku. 
• Miejsca III i IV – groby więźniów obozu pracy w Czarnym Dunajcu zamordowanych między listopadem a grudniem 1942 r.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar w Czarnym Dunajcu. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.