Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

13 kwietnia 1942 r. gestapo i żandarmeria zamordowała 50 Żydów. Ofiary pochowano po 25 osób w dwóch masowych grobach o wymiarach 4×5 m.

18 czerwca 1942 r. gestapo i żandarmeria zamordowała 200 Żydów. Dokument z zasobów Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Skoroszyt, powiat brzeski, ankiety, 1968, mieszkańcy powiatu brzeskiego, którzy zginęli na terenie powiatu brzeskiego, woj. krakowskie – IPN Kr 1/1312/2) wymienia następujące nazwiska Żydów, którzy tego dnia, tj. 18 czerwca 1942 r., zostali rozstrzelani w Brzesku: Strauber Chaim /Zygmunt/, Schmaus H. – dr prawa, sędzia, Sttiel M. – dr medycyny, Sttiel Ch. – dentystka oraz uczniowie gimnazjum: Birnbaum, Eliasz, Brandstatter Ewa, Brandstatter Leja, Brandstatter Dwoira, Blonder Maks, Blum Artur, Bien-Stock Sara, Beider Bela, Blonder Chaja, Borgenicht Hinda, Deiches Jerzy, Einchorn Malka, Einchorm Beniamin, Frendlich Jozef, Fruchman Regina, Furst Laura, Furst Marian, Furst Estera, Gartenberg Selda, Geltberger Leon, Gerberger Chaim, Goldman Ryfka, Goldman Berta, Goldstein Mendel, Grun Mojżesz, Grunbaum Zofia, Hofstadter Szyja, Hofstadter Sara, Jakubowicz Szymon, Jakubowicz Emil, Kanner Aaron, Kanner Leib, Klapholtz Gustaw, Kaffer Gitla, Kleinberger Chana, Klauter Herman, Loffel-Holtz Juda, Loffel-Holtz Juda, Loffelholtz Regina, Langsdorf Chaim, Lindner Anna, Peltz Hirsh, Pomeranz Benzion, Reibach Bronisław, Riegelhaupt Lazar, Rothkopf Chaja, Schapira Jakub, Schiff Samuel, Schnur Mendel, Siedlisker Ekiwa, Stinlauf Mendel, Stinlauf Herman, Stinlauf Arie Leib, Sibermann Chane, Spelmann Rachela, Schindler Estera, Theemann Anna, Theemann Wolf, Ullmann Estera, Weinbrener Kazimiera i Weinbrener Lidia.

Wątpliwości pojawiają się odnośnie okoliczności śmierci rodzeństwa Theemannów, Anny i Wolfa. Z dużej rodziny Theemanów (rodzice i sześcioro dzieci) ocalała tylko matka Sabina. Zgodnie z zebranymi przez Fundację informacjami, Wolf Theeman urodził się w Brzesku w 1919 roku, a Andzia (Anna) – w 1915 roku. W związku z tym nie jest możliwe, by byli uczniami gimnazjum w 1942 r. Zgodnie z relacją jednej z mieszkanek Brzeska, cała rodzina Theemanów (oprócz Sabiny, która ukrywała się pod fałszywą tożsamością) została wywieziona z Brzeska podczas jednej z akcji eksterminacyjnych.

22 grudnia 1942 r. gestapo i żandarmeria zamordowała kilkudziesięciu Żydów. Zginęli m.in.: Apel Chaim (syn), Apel Dora (matka), Apel Herman (syn), Apel Jakub (ojciec), Apel Mendel (syn), Ebenholz Chaim, Ebenholz Mendel, Mikołajewicz Regina, Mikołajewicz Tobiasz. Zwłoki ofiar pochowano na cmentarzu.

Z cmentarzem żydowskim w Brzesku związana jest historia getta w Zakliczynie. W 1941 r. w czasie jarmarku w Zakliczynie żandarm niemiecki zamordował dwie żydowskie kobiety. Zwłoki zostały odwiezione do Brzeska, i tam na cmentarzu zakopane. Poza tym na cmentarzu żydowskim w Brzesku znajduje się masowa mogiła żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci z getta w Zakliczynie, zamordowanych w grudniu 1942 r. i pochowanych na miejscu rozstrzelania. W 1947 r. zwłoki ofiar zostały ekshumowane i przeniesione do Brzeska.

Upamiętnienie

Jedna z mogił zbiorowych została upamiętniona przez Panią Annę Brzeską, lokalną aktywistkę. Na drugiej mogile postawiono symboliczną drewnianą macewę w ramach projektu znakowania 30. miejsc Zagłady na terenie południowej i wschodniej Polski we wrześniu 2017 przy współpracy z amerykańską fundacją The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W trakcie wizji lokalnej w dniu 17.05.2017 r. na terenie cmentarza żydowskiego w Brzesku przeprowadzono badania georadarowe w dwóch lokalizacjach mieszczących się w bardzo bliskim dystansie względem siebie (GPS:1. N49°58.433‚E020°36.401‚, 2.N49°58.431‚E020°36.411‚). W obu miejscach zarejestrowano anomalie, które z wysokim prawdopodobieństwem wskazują na obecność zbiorowych grobów. Przybliżony format anomalii zarejestrowanych: 1. długość ok. 4,0 m, szerokość ok. 2,0 m, głębokość ok. 1,0 m (p.p.t.), 2. długość ok. 12,0 m, szerokość ok. 2,0 m, głębokość ok. 1,0-1,2 m (p.p.t.) Wywiad ze świadkiem potwierdza przybliżoną lokalizację miejsca zbiorowego grobu.

Pomiar rzeźby terenu (LIDAR) wskazuje na wyraźną depresję w miejscu grobu nr 2.

Nie przeprowadzono kwerendy fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy więcej informacji na temat lokalizacji grobów w Brzesku i tożsamości ofiar. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

GK 163/8. Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo krakowskie, tom I, Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. krakowskie.

GK 185/7. Zestawienie miejsc straceń oraz osób poszkodowanych na terenie województwa krakowskiego w czasie II wojny światowej (wykazy, korespondencja, ankiety).

Zapis ewidencyjny z kartoteki tematycznej Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Woj. krakowskie, Warszawa 1975, s. 33-35.

IPN Kr 1/1276. Ankiety. Powiaty: Bochnia, Brzesko.

IPN BU 2448/426. Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie, zebrane w latach 1968-1972. Ankiety dotyczące województwa krakowskiego – VII. Powiat Brzesko: ankiety.

IPN Kr 1/1312/2. Powiat Brzesko.

IPN Kr 1/1299. Powiaty: Bochnia, Brzesko, Chrzanów, Dąbrowa Tarnowska, Jaworzno, Kraków, Miechów, Nowy Sącz, Sucha Beskidzka, Tarnów, Żywiec – informacje o egzekucjach.