Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W marcu 1942 r. specjalny oddział niemieckich funkcjonariuszy z Lublina zamordował 14 osób zatrudnionych w majątku w Bronicach. Zwłoki zakopano w lesie „Borek”, rozmiar grobu trudno ustalić. (IPN Gk 163/16)

Latem 2021 r. udało nam się dotrzeć do pani Teresy G., córki powojennych właścicieli działki, na której miała się znajdować ta mogiła. Pani Teresa potwierdziła istnienie grobu, wspominając jednocześnie o powojennej rzekomej ekshumacji szczątków w nim zakopanych: „To była taka rzecz, kiedyś tam były Żydzi pochowani, moi rodzice opowiadali, że w tym miejscu co nie posiano, to wszystko rosło. A później były takie pogłoski, że w nocy ktoś przyjechał i rzekomo wykopał tych Żydów. Ale czy to była prawda, to trudno stwierdzić. Była ziemia naruszona, i tu, i tam, w paru miejscach, bo oni, te rodzice nie bardzo wiedzieli, w którym to było miejscu, tylko tak przypuszczali. Tam były drzewa kiedyś. […] To było pole przy lesie i było tam trochę drzew.” (1 lipca 2021 r.)

W rozmowie z Panią Teresą wziął udział również pan Sławomir Łowczak, dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Markuszowie, którego zmarły ojciec pamiętał miejsce zakopania szczątków ofiar tej egzekucji. „Tata mi opowiadał, że jak Niemcy w Bronicach we dworze zamordowali tych Żydów, którzy tam byli, sołtysowi i komuś tam jeszcze, nakazali, żeby zakopali te ciała. I że w tym miejscu zostali pochowani, gdzie wykarczowano dwa pniaki po dębach. Tak mi tata opowiadał.” (Bronice, 1 lipca 2021 r.)

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2021 roku ramach projektu „Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami”. „Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia.

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj: https://tinyurl.com/muknnyd6

Projekt „Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami” był realizowany dzięki dofinansowaniu przez Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W marcu 2020 r. przeprowadzono wizję lokalną w obszarze wskazanym jako przybliżone miejsce zbiorowego grobu kilkunastu ofiar (GPS: N 51°21.089′ E 022°12.791′). Wskazana lokalizacja jest rozległą polaną (pole orne), której grunt był zapewne wielokrotnie naruszany w przeszłości. Model rzeźby terenu (LiDAR) nie jest pomocny w tym przypadku. W celu precyzyjnego wskazania lokalizacji grzebaliska wymagane są dodatkowe informacje dotyczące położenia zbiorowego grobu.

Nie prowadzono kwerendy zdjęć lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Bronicach. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

IPN GK 163/16, Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo lubelskie; tom IV; Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. lubelskie, 1939-1945.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Woj. lubelskie, oprac. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Warszawa 1985, s. 13, 30, 46, 47.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], Teresa G. mieszkanka wsi ?, słowa klucze: żydowski grób w Bronicach, dwór w Bronicach. Rozm. przepr. Agnieszka Nieradko i Joanna Świderska, ?, 1 lipca 2021 r.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], Sławomir Ł. mieszkaniec Markuszowa, słowa klucze: żydowski grób w Bronicach, dwór w Bronicach. Rozm. przepr. Agnieszka Nieradko i Joanna Świderska, Bronice, 1 lipca 2021 r.

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance oraz Ambasadzie Republiki Federalnej Niemiec w Warszawie za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.