Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Późną wiosną 1942 roku w Borzęcinie hitlerowcy zamordowali 40-letniego Eliasza Reissa, jego syna Aarona Reissa oraz około 60-letnią Żydówkę przebywającą wraz z nimi w domu. Lokalizacja grzebaliska była możliwa dzięki dokładnemu wskazaniu świadka. 

Historię zbrodni opisuje Jerzy Bratko w książce „Dzieje Borzęcina”. Było to późną wiosną, kiedy gestapowcy wpadli do domu Eliasze Reissa. Ukrywało się tam kilkoro Żydów. Spośród nich wybrali Aarona – syna Eliasza, by go rozstrzelać. Jerzy Bratko tak opisuje to wydarzenie: 

„Jeden z gestapowców wyszedł przed dom w celu upatrzenia odpowiedniego placu do wykonania egzekucji. Za chwilę przywołał drugiego, wyższego rangą, wskazując miejsce niedaleko piwnicy. Wtedy Aron Reiss korzystając z chwilowej nieuwagi gestapowców, skoczył na pole i zaczął uciekać poprzez zagrody sąsiadów. Rozpoczęła się strzelanina i pogoń za uciekającym. W momencie, gdy zamierzał przeskoczyć parkan w obejściu Aleksandra Kobyłeckiego, został ranny. Przykucnął, a gdy Niemcy dopadli go, jeden przyłożywszy mu lufę karabinu do głowy strzelił, zabijając go na miejscu.” (Bratko 2008).

Następnie Niemcy wrócili do domu Reissa. Zastali tam jednak tylko Eliasza i kobietę (świadek Jan B. – Fundacja Zapomniane; Kr 1/1312/2, Kr 1/1276). Reszta ukrywających się Żydów zdążyła uciec, korzystając z powstałego zamieszania. Tymczasem:

„Gestapowcy zabrali więc starego i wyprowadzili za stodołę, na grunt Aleksandra Kobyłeckiego. Szedł przodem, lecz nie wytrzymując nerwowo, zwracał się do gestapowców mówiąc: „No już…No już …” jakby ich prosił, aby mu skrócili męczarnię oczekiwania na śmierć. Na drugim stajaniu, za stodołą, strzałem w tył głowy pozbawili go życia.” (Bratko 2008)

O zbrodni opowiada także świadek Jan B., który zna zdarzenie z opowiadań swojego wuja i ciotki oraz sąsiadów, na których posesji doszło do mordu. Jan B. opowiada:

„Ja miałem 7 lat, to pamiętałem, bo ja tu przechodziłem. Tu był brat, mieszkał za tym budynkiem gospodarczym […] Jeden Niemiec był z bronią tu, na tej drodze, a drugi na tamtej, koło rzeki. I akurat, tylko nie wiadomo, który go pociągnął i zabił go – tego Aarona […] A później tamtą Żydówkę to przez okno pociągnął i zabił. Ona tak siedziała i lamentowała. A tego Heszlę [Eliasza Reissa] […] przeprowadzili tego nad sam grób. I ile on tam zaczął lamentować i go pociągnął Niemiec też, od razu tego Heszlę.[…] Oni już wiedzieli, że pójdą na śmierć.” (Borzęcin, luty 2020 r.) 

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Borzęcinie. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Kr 1/1312/2, Karta informacyjna, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie, 1972, powiat Brzesko. 

Kr 1/1276, Karta informacyjna, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie, 1968-1969, powiaty: Bochnia, Brzesko. 

Józef Bratko „Dzieje Borzęcina 1939-1945”, Urząd Gminy Borzęcin: 2008, s. 53-54.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], Jan B., mieszkaniec Borzęcina ur. 1935 r. temat i słowa klucze: żydowskie groby w Borzęcinie. Rozm. przepr. Aleksander Schwarz, Borzęcin 25.02.2020 r.

Dziękujemy Ambasadzie Republiki Federalnej Niemiec w Warszawie za dofinansowanie projektu „Przyszłość naszej przeszłości. Poszukiwanie, lokalizowanie i upamiętnianie zapomnianych grobów ofiar Holokaustu” 2021, dzięki czemu opracowaliśmy materiały o wydarzeniach  Borzęcinie.