Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Późną wiosną 1942 roku w Borzęcinie hitlerowcy zamordowali 40-letniego Eliasza Reissa, jego syna Aarona Reissa oraz około 60-letnią Żydówkę przebywającą wraz z nimi w domu. Lokalizacja grzebaliska była możliwa dzięki dokładnemu wskazaniu świadka. 

Historię zbrodni opisuje Jerzy Bratko w książce “Dzieje Borzęcina”. Było to późną wiosną, kiedy gestapowcy wpadli do domu Eliasze Reissa. Ukrywało się tam kilkoro Żydów. Spośród nich wybrali Aarona – syna Eliasza, by go rozstrzelać. Jerzy Bratko tak opisuje to wydarzenie: 

“Jeden z gestapowców wyszedł przed dom w celu upatrzenia odpowiedniego placu do wykonania egzekucji. Za chwilę przywołał drugiego, wyższego rangą, wskazując miejsce niedaleko piwnicy. Wtedy Aron Reiss korzystając z chwilowej nieuwagi gestapowców, skoczył na pole i zaczął uciekać poprzez zagrody sąsiadów. Rozpoczęła się strzelanina i pogoń za uciekającym. W momencie, gdy zamierzał przeskoczyć parkan w obejściu Aleksandra Kobyłeckiego, został ranny. Przykucnął, a gdy Niemcy dopadli go jeden przyłożywszy mu lufę karabinu do głowy strzelił, zabijając go na miejscu.” (Bratko 2008).

Następnie Niemcy wrócili do domu Reissa. Zastali tam jednak tylko Eliasza i kobietę (świadek Jan B. – Fundacja Zapomniane; Kr 1/1312/2, Kr 1/1276). Reszta ukrywających się Żydów zdążyła uciec korzystając z powstałego zamieszania. Tymczasem:

“Gestapowcy zabrali więc starego i wyprowadzili za stodołę, na grunt Aleksandra Kobyłeckiego. Szedł przodem lecz nie wytrzymując nerwowo, zwracał się do gestapowców mówiąc: „No już…No już …” jakby ich prosił, aby mu skrócili męczarnię oczekiwania na śmierć. Na drugim stajaniu, za stodołą, strzałem w tył głowy pozbawili go życia.” (Bratko 2008)

O zbrodni opowiada także świadek Jan B., który zna zdarzenie z opowiadań swojego wuja i ciotki oraz sąsiadów, na których posesji doszło do mordu. Jan B. opowiada:

“Ja miałem 7 lat, to pamiętałem, bo ja tu przechodziłem. Tu był brat, mieszkał za tym budynkiem gospodarczym […] Jeden Niemiec był z bronią tu, na tej drodze, a drugi na tamtej, koło rzeki. I akurat, tylko nie wiadomo, który go pociągnął i zabił go – tego Aarona […] A później tamtą Żydówkę to przez okno pociągnął i zabił. Ona tak siedziała i lamentowała. A tego Heszlę [ Eliasza Reissa] […] przeprowadzili tego nad sam grób. I ile on tam zaczął lamentować i go pociągnął Niemiec też, od razu tego Heszlę.[…] Oni już wiedzieli, że pójdą na śmierć.” (Borzęcin, luty 2020 r.) 

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Borzęcinie. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Kr 1/1312/2, Karta informacyjna, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie, 1972, powiat brzesko. 

Kr 1/1276, Karta informacyjna, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie, 1968-1969, powiaty: Bochnia, Brzesko. 

Józef Bratko “Dzieje Borzęcina 1939-1945”, Urząd Gminy Borzęcin: 2008, s. 53-54.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], Jan B., mieszkaniec Borzęcina ur. 1935 r. temat i słowa klucze: żydowskie groby w Borzęcinie; rozm. przepr. Aleksander Schwarz, Borzęcin 25.02.2020 r.

We would like to thank the Embassy of the Federal Republic of Germany in Warsaw for funding the project “The Future of Our Past. Searching, locating and commemorating forgotten graves of the Holocaust victims ”2021, thanks to which we developed materials about this town.