Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Największa egzekucja na Żydach w Adamowie miała miejsce jesienią 1942 roku, kiedy zginęło około 150 mężczyzn, kobiet i dzieci. Egzekucji dokonał oddział SS stacjonujący w Korwinie. “SS-manie przywieźli ze sobą Żydów z innych miejscowości, oraz zebrali wszystkich Żydów, którzy nie chcieli odjechać do getta w Łukowie, a zamieszkałych w Adamowie. Żydów tych wyprowadzili na łąkę Mariana Kurowskiego […] i po uprzednim ich rozebraniu i położeniu na ziemi twarzami do ziemi zabijali strzałami z pistoletu w tył głowy. Zabitych Żydów, pozostali przy życiu, wkładali na drabiniaste wozy i wywożono na zbiorowy cmentarz żydowski w Adamowie [groby masowe na cmentarzu żydowskim]. […] Zdarzały się przypadki, że ciężko rannych, lecz żywych jeszcze Żydów wkładano na wozy i wywożono do zbiorowych grobów.” (IPN Lu 501/53 s.70v)

Tak wspominała ten dzień pani Czesława, mieszkanka Adamowa (ur. 1922): “22. rocznik jestem, oglądałam jak wieźli, tędy, naszą ulicą, wszystko wieźli wozami, to byli Żydzi z okolicy, ze wszystkich stron. Tych, co zabili, to już ciała [wieźli], już pozabijani, jak [ich] wieźli na ten cmentarz, ale dużo zabijali po drodze, tutaj przecież, na naszej ulicy. Tu nie było tak jak jest teraz, tylko było błoto po kolana. Może sto, może dwieście tych ludzi, tych Żydów. Gonili ich i żarty sobie po prostu robili – Padnij, powstań! Padnij, powstań! i oni musieli się kłaść w to błoto, w tą wodę. Okropnie to było patrzeć. Jesień była.” (Adamów, 26 sierpnia 2015 r.)

Pani Czesława pamiętała żydowskich mieszkańców Adamowa: “Lejbuś mieszkał, szewc, Josek [drugi szewc], tutaj mieszkał Żyd w komornym u starej Dzidowej, w jednej chałupce, bo oni więcej nie potrzebowali. […] Zysla była Kisenbergen, to ona mieszkała na grobli, razem się chodziło do szkoły.” (Adamów, 26 sierpnia 2015)

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. lokalizacji grobów w Adamowie i tożsamości ofiar. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: Czesława [świadek naoczny], ur. 1922, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Adamowie, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Adamów 26 sierpnia 2015 r.

IPN BU 2448/581, Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, woj. lubelskie, pow. Łuków.

IPN GK 163/16, Ankieta. Egzekucje. Groby. Województwo lubelskie, tom V, Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych –  woj. lubelskie.

IPN GK 196/322, Proces Józefa Buhlera.

IPN Lu 501/53, b. OKBZH w Lublinie, Ankietyzacja miejsc i faktów zbrodni hitlerowskich, pow. Łuków, gm. Adamów.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Woj. radomskie, Warszawa 1980, s. 22.