Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W czerwcu 2021 r. odbyliśmy wizję lokalną żydowskiego grobu wojennego w miejscowości Zwiernik, w którym zakopano szczątki pięcioosobowej żydowskiej rodziny z Pilzna, zamordowanej  jesienią 1943 r. W trakcie kwerendy archiwalnej dotarliśmy do akt w sprawie karnej prowadzonej przeciwko dwóm mieszkańcom gromady Zwiernik podejrzanym o wydanie w ręce policji rodziny Klotzów z Pilzna. (IPN Rz 353/183)

Z aktu oskarżenia możemy wyczytać, że “w okresie okupacji we wsi Zwiernik pow. dębicki, w lesie ob. Władysława P. ukrywała się przed prześladowaniami ze strony władz niemieckich, żydowska rodzina Klotzów złożona z trojga dorosłych osób oraz dwojga dzieci. Żydzi ci ukrywali się w lesie, gdzie w skarpie mieli wykopaną ziemiankę, a miejscowi gospodarze donosili im żywność.” (s.55-56)

Na okoliczność prowadzonego śledztwa w 1949 r. przesłuchano wielu świadków. Z protokołów przesłuchań możemy dowiedzieć się nieco więcej na temat zamordowanych:

Tomasz G.: ”[…] Rodzinę tę znałem jeszcze z przed 1939 r., którzy to mieszkali w Pilznie i prowadzili skład desek. Rodzinę tę w czasie ukrywania wspomagałem środkami żywnościowymi. Zwłoki w/w rodziny żydowskiej zostały pogrzebane na miejscu stracenia przez wspomnianego Andrzeja D. i do dnia dzisiejszego tam leżą.” (s. 4-5)

Bartłomiej P.: ”[policjanci] Poszli do lasu ob. Władysława P. i w niedługim czasie słyszałem w tym lesie strzały i ludzkie krzyki.[…] Następnie przyszedł D., wzięliśmy łopaty i poszliśmy grzebać 5 rozstrzelanych Żydów. Żydów tych była cała rodzina tj. mąż i żona, jedna córka i dwóch synów.” (s.12-13) 

Władysław P., właściciel lasu, w którym ukrywała się żydowska rodzina: ”[…] Jest mi jeszcze wiadomym, że zastrzelili 5 osób pochodzenia żydowskiego tj. rodzinę Hirscha Klotza z Pilzna.” (s.8-9)

W aktach sprawy znajduje się również protokół oględzin miejsca zamordowania 5 osób pochodzenia żydowskiego z 17 grudnia 1949 r.: “W gromadzie Zwiernik, przysiółek “Budyń” w lesie ob. Władysława P. z grom. Zwiernik jest grób, w którym są pochowane zwłoki zastrzelonych 5-ciu osób narodowości żydowskiej. Grób ten znajduje się zaraz na skraju lasu, który jest własnością w/w obywatela. Grób ten jest długości 2 m i szerokości 1 m. Ziemia wierzchnie jest zapadnięta 20 cm, po obu stronach tego grobu są wysokie wzgórza do 6 metrów, które są pokryte lasem mieszanym. Wzgórza te ciągną się w kierunku północnym tworząc w środku wąwóz. W odległości 32 m od grobu w głąb lasu była kryjówka, w której ukrywał się wym. 5 osób żydowskich, w którym to miejscu znajdują się flaszki i 2 garnki kuchenne.”(s. 23-24)

Pamięć o tragicznych wydarzeniach z jesieni 1943 r. jest nadal żywa wśród mieszkańców Zwiernika:

“Moja siostra prawdopodobnie, jak tam mieli zakopywać, to poleciała, jak to dzieci, ciekawe podglądać. To było pięć osób, Żydzi z Pilzna, dwoje synków i dziewczynka piętnastoletnia ponoć. – A ci chłopcy? A, gdzieś tam dziesięć lat mieli.” (Zwiernik, 21 czerwca 2021 r.)

Potomek rodziny, która ukrywała rodzinę Koltzów na strychu zanim ta przeniosła się do kryjówki leśnej: “[…] A w ten dzień, co akurat oni [granatowa policja] przyjechali z rana, była która godzina, dziewiąta, dziesiąta może, jak ich zabijali. Jak my gnali krowy to nasza matka odrobinę barszczu do bańki, chleba dała, to my tam zanosili tym ludziom. Tam była cała rodzina pięcioosobowa. Dwóch chłopaków, córka i ojcowie. Jednemu było Srul, drugiemu Sijek, a ta córka na imię miała Cyla. Tylko, że ona była jakoś chora, matka gadała, że jakąś chorobę angielską miała [prawdopodobnie chodzi o krzywicę]. Tu mieszkali u nas, na strychu. Tu nie było tego budynku, tylko była stajnia drewniana i boisko było tam. […] Jak dostał ojciec z Pilzna z policji [wiadomość], to co prędzej drabinę wziął i tam powiedział: „czekajcie, bo tu przyjadą, będą strzelali jeszcze was”. To oni tamtą drogą poszli i tam, w tym lesie właśnie się osiedlili.” (Zwiernik, 21 czerwca 2021 r.)

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2021 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami”. “Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj: https://tinyurl.com/muknnyd6

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 21.06.2021 r. przeprowadzono wizję lokalną w obecności świadka. Lokalizacja zbiorowego grobu została precyzyjnie wskazana (GPS: N 49°57.077′ E 021°13.962′). Miejsce to mieści się w wąwozie, w którym kiedyś płynął strumień. Lokalizacja znajduje się w oddaleniu od prywatnych posesji i przejezdnych dróg. Podczas wizji wykorzystano sprzęt georadarowy do wykonania dwóch sondaży w miejscu wskazanym. Zarejestrowano anomalię na echogramach WZI10001 oraz WZI10002. Przybliżone wymiary to: długość 2.0 mb, szerokość 1.5–1.8 mb, głębokość 1.0-1.2 m p.p.t. (anomalia została oznaczona na profilach ZWI10001/ZWI10002).

Nie prowadzono kwerendy zdjęć lotniczych dla tego obszaru.

Pomiar rzeźby terenu (LiDAR) nie jest pomocny w tym przypadku.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w miejscowości Zwiernik. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com

Bibliografia

Rejestr Miejsc i Faktów Zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945, Warszawa 1984

IPN Rz 353/183 Akta w sprawie karnej prowadzonej przeciwko: Andrzej Daniek, imię ojca: Stanisław, ur.05-05-1906 r.; Władysław Ryciak., imię ojca: Tomasz, data urodzenia:18-04-1908 r.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], mieszkaniec wsi Zwiernik, temat i słowa klucze: żydowski grób w Zwierniku; rozmowę przeprowadził Aleksander Schwarz, Zwiernik, 21 czerwca 2021 r. 

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], Helena W., mieszkanka wsi Zwiernik, temat i słowa klucze: żydowski grób w Zwierniku; rozm0wę przeprowadził Aleksander Schwarz, Zwiernik, 21 czerwca 2021 r. 

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance oraz Ambasadzie Republiki Federalnej Niemiec w Warszawie za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.