Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W listopadzie 1943 r. na cmentarzu żydowskim w Skrzynnie żandarmi rozstrzelali 22 Żydów. Zwłoki pochowano w miejscu zbrodni. O tym fakcie wspomina kilka dokumentów z zasobu Instytutu Pamięci Narodowej (IPN Gk 163/21, IPN GK 179/101 oraz Rejestr miejsc i faktów zbrodni… woj. radomskie, Warszawa 1980), niemniej jednak wszystkie pozostają bardzo ubogie w szczegóły dotyczące ofiar. Kwestionariusz o egzekucjach i grobach masowych z 1945 r. precyzuje jedynie, że byli to mieszkańcy Skrzynna. 

W maju 2018 r. przedstawiciele Komisji Rabinicznej oraz Fundacji Matzeva odbyli wizję lokalną cmentarza oraz spotkali się z jednym z ostatnich świadków likwidacji żydowskiej społeczności Skrzynna. Franciszek S. : “Jak była pacyfikacja to koło 20-tu zabili. Na sam pierw zagnali Żydów do tzw. getto. To getto utworzyli między rzeką, ulicą Rzeczną a Młynarską, w tym okręgu. To [egzekucja] mogło być w 43, koło tego, no ja nie pamiętam dokładnie. Przy tej pacyfikacji, tego, to zagnali ich i później niektórzy się rozproszyli, […] przyjechało tam Niemców paru. Później tych zabitych no to musieli Polacy wziąć pochować na kirkucie, pojedynczy grób. Bo to pacyfikacja była.. Skrzynno, Przysucha, Gielniów, jeden dzień. Do Opoczna ich wszystkich gnali, do Opoczna. Żandarmeria gnała do pociągu […] i to wszystko na pieszo szło.” (Skrzynno, maj 2018 r.) Tego samego dnia udało się wytypować przybliżoną lokalizację zbiorowej mogiły 22 osób.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W maju 2019 r. przeprowadzono wizję lokalną na cmentarzu żydowskim w celu próby ustalenia lokalizacji zbiorowego grobu około 20 ofiar. Według opisu świadka na cmentarzu ma znajdować się pojedyncza jama grobowa wykopana w bliskim dystansie od oryginalnego wejścia na cmentarz, które prawdopodobnie znajdowało się od strony zachodniej. Obraz rzeźby terenu wyraźnie ukazuje granice cmentarza w formie wału, a także depresję o przybliżonym formacie ok. 2.0 mb na 3.0 mb, znajdującą się blisko zachodniej granicy (GPS: N51°21’39.701” E20°42’45.201”).

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w miejscowości Skrzynno. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Woj. radomskie, oprac. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Warszawa 1980, str. 13, 170. 

GK 179/101, Materiały dochodzeniowe OKBZN w Radomiu w sprawie zbrodni hitlerowskich popełnionych na terenie pow. Opoczyńskiego (miasto Opoczno, gminy: Niewierszyn, Białaczów, Zajączków, Drzewica, Ossa, Klwów, 1948-1948). 

GK 163/21, Ankieta, Egzekucje, Groby. Województwo łódzkie; tom II; Kwestionariusze o egzekucjach masowych i grobach masowych – woj. łódzkie.  

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], Franciszek S., ur. 1922 r. wsi, słowa klucze: żydowski grób w Skrzynnie rozm. przepr. Filip Szczepański, Skrzynno, 25 maja 2018 r.