Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Małżeństwo Apolonia i Stanisław Gaconiowie z Bukowej, obecnie Januszkowice, ukrywali w swoim domu żydowską dziewczynkę. Dziecko uchodziło za ich krewną. Według Rejestru miejsc i faktów zbrodni… dziecku było na imię Ryfka i w chwili śmierci miała 13 miesięcy (Warszawa, 1984). Tymczasem w publikacji Instytut Pamięci Narodowej pt.” Rejestr Faktów Represji na  obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II Wojny Światowej” pojawia się informacja, jakby dziewczynka w dniu śmierci miała 10 lat (Warszawa, 2014). 28 maja 1943 r. W ślad za donosem w Bukowej zjawili się funkcjonariusze Gestapo z Jasła i dokonali egzekucji małżeństwa Gaconiów oraz dziewczynki. Dziecko pochowano w miejscu egzekucji. Przedstawiciele Fundacji Zapomniane i Komisji Rabinicznej odbyli wizję lokalną miejsca, w którym miał się znajdować grób żydowskiego dziecka. Według spotkanych tego dnia mieszkańców Januszkowic, dziewczynka pochodziła z Kołaczyc, według innej wersji miała na imię Rajza Zelig, pochodziła z  rodziny Korzeników z Opacionki. Obecni właściciele działki na której miałby się znajdować grób nie byli w stanie wskazać jego dokładnej lokalizacji. Krajobraz w tym miejscu uległ znacznym zmianom w związku z budową gazociągu. Niemniej jednak podzieli się z nami kilkoma szczegółami: “ No, to była Żydóweczka z Kołaczyc. […] Te ojcowie, co oni ją wzięli, to ją ratowali. Mówili, że ich dziecko jest. […] Prawdziwie była ładna ta dziewczynka, no to ja jest ze czterdziestego trzeciego roku, to ją pamiętam jeszcze.  One opowiadali, do ojca, bo ojciec mój, jak ich wystrzelali tu, bo ta dziewczynka, tu o węgło głowę strzaskali, na nogi i bili o węgło. No to ojciec przyjechał, bo go sołtys wyznaczył na gestapo, bo u nas tu była para koni, no to wyznaczył go na gestapo, żeby on gdzieś tu zboże, to wszystko. Więc to tu było w tym domu. No to [ojciec] widział były wystrzelane, te Gaconie oboje, leżały tu na polu. To była, dom był tu, w tym miejscu był dom. Tu, jak to wzniesienie, no to tu na tym, co te śliwy ja tu zasadził, to tu był dom. Dom taki o, pod słomą. I tu to, o w tym miejscu. No to one tam z tyłu ją o węgło zabił, strzaskał głowę.”

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2020 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 24 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.”. Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj:

https://zapomniane.org/wp-content/uploads/2018/10/MACEWY_punkty-odniesienia_folder.pdf

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 24 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami. ” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz  The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 3.09.2018r. przeprowadzono wizję lokalną na prywatnej działce w miejscowości Januszkowice. W trakcie spotkania świadek zakreślił obszar pochówku pojedynczej ofiary. Obszar wskazany znajduje się w południowo – zachodniej części działki

(GPS:N 49°50.613’E 021°26.284′). Precyzyjne wskazanie grobu nie jest możliwe, ze względu na usunięte drzewa, które stanowiły punkty odniesienia. Obraz rzeźby terenu (LiDAR) nie jest pomocny w tym przypadku. Nie prowadzono kwerendy archiwalnych zdjęć lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar w Januszkowicach. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Rejestr faktów represjii na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II Wojny Światowej. IPN s.367

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo tarnowskie. s.38