Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Rejestr miejsc i faktów zbrodni dla byłego województwa łomżyńskiego odnotowuje następujące wydarzenia na terenie Wysokiego:

“- 10 września 1939 r. we własnym domu spalony został mężczyzna (Żyd)

– czerwiec 1941 r. na ulicy zastrzelono Żyda o nazwisku Rutkowski (brak imienia)

– 1942 r. funkcjonariusze żandarmerii rozstrzelali 4 osoby narodowości żydowskiej. Zwłoki ofiar pochowano na polu przy ul. Dworskiej.

– sierpień 1943 r. w godzinach rannych po przeprowadzeniu łapanki zabrano grupę około 30 Żydów i rozstrzelano ich na cmentarzu żydowskim w okolicy ul. Krzywej. Zwłoki ofiar pochowano na cmentarzu żydowskim”. 

Zimą 2022 r. pojechaliśmy do Wysokiego w związku z korespondencją jaką swego czasu prowadziła Komisja Rabiniczna z potomkiem Żydów z Wysokiego w sprawie zbiorowej mogiły członków jego rodziny zamordowanych w 1943 r. Z zebranych przez niego informacji wynika, że w kwietniu 1943 r. w dzień zwany przez mieszkańców wielkim czwartkiem zamordowano co najmniej 14 osób w tym dwie ciotki jego babki z dziećmi.

W księdze pamięci Wysokiego znajduje się relacja ocalonego Abrahama Berla Sokoła, który pamięta zamordowanie 14 osób na cmentarzu żydowskim.

“[…] wśród nich ciotki mojej babci, określane w zeznaniu jako „siostry z domu Wilamowskich” i ich dzieci zabite na cmentarzu żydowskim w Wysokiem Mazowieckiem. Według zeznań Sokoła 14 ofiar wywieziono na cmentarz żydowski, gdzie kazano im wykopać duży dół, po czym zostali rozstrzelani”. (archiwum KRC, korespondencja z Eranem T.)

Siostry z domu Wilamowskich, pojawiające się w relacji Sokoła to prawdopodobnie Brenka i Rachela,  siostry Lei Blumenkranz z domu Wilamowskie.

Abraham Berl Sokół w zeznaniu złożonym w Białymstoku 30 stycznia 1947 r. podaje następujące informacje:

“14 Żydów schwytano i przewieziono na cmentarz żydowski w Wysokiem Mazowieckiem, gdzie kazano im wykopać duży dół. Tam wszyscy zostali zastrzeleni. Wśród nich był Ezra Lew, jego żona i syn (zegarmistrz), dwie siostry (z domu Wilamowskich) i ich dzieci”. AŻIH 301/2248)

Udało się również dotrzeć do świadka tamtych wydarzeń, który jako dziecko mieszkał blisko cmentarza żydowskiego. Stanisław K. pamiętał 3 morderstwa dokonane przez Niemców, których ofiary zakopano na terenie cmentarza żydowskiego przy obecnej ul. Żwirki i Wigury. Grób 14 osób ma się znajdować w południowo-wschodniej części cmentarza. Stanisław K. widział grób niedługo po egzekucji. Według jego relacji mogiła, którą ujrzał miała około 2,5 metra szerokości i 2,5 metra długości. W pobliżu leżały ubrania ofiar. (2 września 2006 r.)

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Wysokiem Mazowieckiem. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Archiwum Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy, dokumenty zgromadzone przez potomka jednego z ocalonych  Wysokiego Mazowieckiego przekazane do Komisji prawdopodobnie na początku lat dwutysięcznych.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945, woj. łomżyńskie, Warszawa 1985 r.

AŻIH 301/2248 i 301/2248 Abraham Berl Sokal

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości. Materiały do tej strony zostały opracowane, zdigitalizowane i udostępnione w ramach projektu “Rozwój cyfrowego archiwum żydowskich grobów wojennych poza obozami Zagłady i edukacyjne wykorzystanie zasobów archiwum”, ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.