Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

O zamordowaniu grupy Żydów ukrywających się w Przysiółku Draby napisała w swoim artykule Edyta Włodyka: “W niedużej odległości od domu Michaliny [Michalskiej] mieszkał Franciszek Pilch, który pomagał ukrywającym się w leśnej ziemiance Żydom ze Strzyżowa. Byli to właściciele sklepu z artykułami żelaznymi w Rynku w Strzyżowie: Boruch, jego brat i dwie córki. Franciszek Pilch ich żywił i pomagał jak mógł. Kiedy gestapowcy z Wiktorem Godrzą zaaresztowali Marię Kobiałkową, udali się wraz z nią do domu Franciszka rozkazując mu, aby zaprowadził ich do żydowskiej kryjówki. Kiedy ten odmówił pobili go w sposób okrutny, połamali żebra, uszkodzili nogi, tak że do końca życia pozostał kaleką, i w ten sposób zmusili go do ujawnienia miejsca pobytu Żydów. Zbrodniarze zastrzelili trzy osoby a jednemu z ukrywających się udało się zbiec i ranny przeżył”. (“O tym nie wolno zapomnieć”, Nad Wisłokiem, luty 2011)

Ponadto pamięć o ukrywających się Żydach nadal trwa wśród lokalnych mieszkańców, z którymi spotkaliśmy się wiosną 2022 r.:

“-To, co wiem, że zabili na spaniu [we śnie] trzy ładne Żydówki, jakieś młode, dwudziestoletnie czy ponaddwudziestoletnie. Leżały na śpiącego. One się tam ukrywały. […] 

– Czyli one tutaj spały w nocy i Niemcy przyszli…

– Zabili te Żydówki. Na śpiąco. Tam pociągnął pewnie serię. A to jakieś młode, śliczne były. […] Ale tam nie ma takiego śladu, wie pani, zarosło to wszystko, to nie jest takie proste. Póki ta tablica była, to było wiadomo mniej więcej, a to nie było na sto procent, tylko wisiała tablica. […] To jest w lesie. Od drogi Wysoka [Strzyżowska] Rzepnik to trzeba tak w prawo skręcić około kilometr, może półtora i jest taka droga leśna, do tego miejsca prowadzi i tam był chyba krzyż i takie ogrodzenie. Ja tam byłam w lecie, to tam były wypalone znicze, czyli ktoś tam przychodził.”

W Rejestrze Miejsc i Faktów Zbrodni dla byłego województwa rzeszowskiego odnotowano egzekucję na trzech osobach w dniu 3 kwietnia 1943 r. “Policjanci hitlerowscy rozstrzelali w przysiółku Graby trzy Żydówki. Ukrywały się one w domu Pilcha Franciszka. Zwłoki pochowano w lesie”. (Rejestr miejsc i faktów…, Warszawa, 1984 r.”)

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2022 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami”. “Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj: https://tinyurl.com/muknnyd6

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 17.05.2022 r. przeprowadzono wizję lokalną wskazanego miejsca zbiorowego grobu 3 ofiar (GPS – N  49°48.043′ E 021°43.866′). Miejsce to było leśną kryjówką, położoną niedaleko strumienia znajdującego się od strony wschodniej i osłonięte skarpą od strony północnej.

W dniu 28.07.2022 r. wykonano badania z użyciem georadaru, wyniki potwierdziły naruszenie warstw gleby.

Echogramy o nazwach GRA10001-GRA10003 zarejestrowały korelujące się  anomalie rozpoczynające się na  ok. 0.8 mb – 1.2 mb i kontynuujące się do ok. 3.2 mb. Przybliżona głębokość anomalii to ok. 0.7 m p.p.t.

W związku ze zróżnicowaną topografią terenu pomiar rzeźby terenu (LiDAR) nie jest pomocny w tym przypadku.

Nie prowadzono kwerendy archiwalnych fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Wysokiej Strzyżowskiej – Draby. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Edyta Włodyka “O tym nie można zapomnieć” w: Niezależny miesięcznik ziemi strzyżowskiej “Nad Wisłokiem” nr 2/111/2011

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: pani Ewa R., mieszkanka wsi Wysoka Strzyżowska, temat i słowa klucze: Wysoka Strzyżowska, kryjówka, rozm. przepr. Anna Skiba, Wysoka Strzyżowska, 5 maja 2022 r. 

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: Grzegorz W. mieszkaniec wsi Wysoka Strzyżowska, temat i słowa klucze: Wysoka Strzyżowska, kryjówka, rozm. przepr. Anna Skiba, Wysoka Strzyżowska,  7.12.2021 r.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: Zbigniew. mieszkaniec wsi Wysoka Strzyżowska, temat i słowa klucze: Wysoka Strzyżowska, kryjówka, rozm. przepr. Anna Skiba, Wysoka Strzyżowska,  7.12.2021 r

Rejestr Miejsc i Faktów Zbrodni Popełnionych przez Okupanta Hitlerowskiego na Ziemiach Polskich w latach 1939-1945; województwo rzeszowskie, Warszawa 1984, s. 213

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości. Materiały do tej strony zostały opracowane, zdigitalizowane i udostępnione w ramach projektu “Rozwój cyfrowego archiwum żydowskich grobów wojennych poza obozami Zagłady i edukacyjne wykorzystanie zasobów archiwum”, ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.