Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

O istnieniu nieoznakowanych żydowskich grobów ofiar Zagłady na terenie miejscowości Radecznica dowiedzieliśmy się z listu pana Stanisława Zybały (rocznik 1930), mieszkańca miejscowości skierowanego 6 października 2010 r. do Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Lublinie, skąd trafił do Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy. Do listu dołączona była mapa Radecznicy narysowana przez pana Zybałę, na której zaznaczone zostały miejsca pochówku zamordowanych Żydów.

Jednym z miejsc żydowskiej kaźni w Radecznicy był teren wokół cegielni. Tak o tym miejscu opowiadał Stanisław Zybała w 2013 roku: “A tam na placu cegielnianym to się egzekucja odbywała. A tam, to jeden z tym, jak tam… a Judka, ten, który tam mieszkał na Zielonej, to już tak chodził, męczył się, chował się, krył się. Wreszcie był tak tym zmęczony i mówi tak kiedyś, tak mówił do ludzi, teść ojczym mojej żony mówił tak: świat jest taki ogromny, a ja się nie mam gdzie schować. I w końcu poszedł na policję i prosił: zabijcie mnie, bo ja już dalej nie mogę tego zdzierżyć. No i przyszedł taki moment jak wyprowadzali, bo on tam siedział w kozie. Tam przy starej gminie, jak żeśmy to skręcali, to kiedyś tam była stara gmina, budynek gminy. To jeszcze był carski budynek. I wtedy, jak ich wyprowadzali, tych wszystkich i nawet matkę, tego, Rubina [Weistucha] też, bo Rubin jak uciekł, bo matka jak wróciła z lasu, to bała się do domu i to już siedziała w kozie. To Rubin przynosił im jeść tam od Krukowskich, tam do tej kozy. Tam jeszcze parę dni, aż więcej się nazbierało osób. Dopiero zbierali ich i tutaj przyprowadzali, i tutaj odbywała się egzekucja. […] I tutaj to prawdopodobnie Judka był. Jak strzelali, to nie zastrzelili i tutaj dostał w brzuch, czy gdzieś. I wtedy prosił, żeby go dobić, ale nikt z tych grzebających nie mógł tego zrobić i mówili: Judka, może sam umrzesz.” (Radecznica, 28 lipca 2013 r.)

O mordowaniu Żydów przy radecznickiej cegielni mówi również karta egzekucji z zasobów Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce (IPN BU 2448/608). Wynika z niej, że w lipcu, październiku, listopadzie i grudniu 1943 r. oraz w styczniu 1944 r. Dochodziło do egzekucji, w wyniku których miało zginąć 43 Żydów. 7 osób miało zginąć obok domu, 20 osób w lasku klasztornym, 6 osób przy cegielni, 5 w lesie klasztornym.

Z relacji pana Stanisława wynika, że w tym rejonie znajdują się co najmniej dwa nieoznakowane żydowskie groby: tuż przy cegielni oraz w parku klasztornym. Na wspomnianej wyżej mapie umieścił on informację, że do mordów przy cegielni dochodziło faktycznie w drugiej połowie 1943 r. (“październik-zima 1943 r.”). Zdaniem Zybały na tym niewielkim obszarze może być pochowanych nawet 70 Żydów, ofiar Holocaustu, w tym około 12 osób w grobie w parku klasztornym.

Upamiętnienie

Miejsce grobu z symboliczną drewnianą macewą w ramach projektu znakowania 30. miejsc Zagłady na terenie południowej i wschodniej Polski we wrześniu 2017 przy współpracy z amerykańską fundacją The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 15.10.2014r. przeprowadzono wizję lokalną miejsca zbiorowego grobu wskazanego przez świadka (GPS:N50°45.220’E022°49.229′). Podczas wizji nie udało się ustalić precyzyjnej lokalizacji grobu.

Warunki panujące w tej lokalizacji nie pozwalają na przeprowadzenie miarodajnych badań georadarowych.

Pomiar rzeźby terenu (LIDAR) w tym przypadku nie jest pomocny.

Nie przeprowadzono kwerendy fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji na temat tożsamości ofiar i lokalizacji żydowskich grobów w Radecznicy. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: Stanisław Zybała [świadek naoczny], ur. 1930, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Radecznicy, rozm. przepr. Agnieszka Nieradko, Radecznica, 28 lipca 2013 r..

Zybała M., Zybała Rozwar S., Tak Cię widzę Radecznico, Radecznica 1998-2000.

Grzeszkiewicz Smoter R., Zybała Rozwar S., Ludność żydowska w gminie Radecznica, Szczebrzeszyn 2015.

GK 163/19, k. 1299, Ankieta miejsc i faktów zbrodni hitlerowskich przeprowadzonych przez sądy grodzkie. Województwo lubelskie. Ankieta. Egzekucje. Groby województwo lubelskie; t. 8, k 1299.

IPN BU 2448/607, 608, Ankiety Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, pow. Zamość.

IPN BU 2448/608 z akt zespołu Ankiety GKBZH w Polsce.

IPN Lu 1/13/78 kart 140, 140v, 141, 141v, b OKBZH w Lublinie, Ankietyzacja miejsc i faktów zbrodni hitlerowskich, pow. Zamość.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach Polskich w latach 1939-1945, Warszawa 1994, woj. Zamojskie, s. 110.

List Stanisława Zybały z dnia 6 października 2010 r. do Lubelskiej Żydowskiej Gminy Wyznaniowej nt. żydowskich grobów w Radecznicy wraz z odręczną mapą miejscowości, na której autor zaznaczył przybliżone lokalizacje miejsc pochówku.

Oświadczenie Marianny Zybały z dnia 23 maja 2016 nt. lokalizacji grobu na tzw. Drugich dołach poświadczone przez Urząd Gminy w Radecznicy.

Grzeszkiewicz Smoter R., Zybała Rozwar S. Rzeczpospolita Radecznicka, Lublin 2008 s. 120-126.

Zybała Rozwar S., Ulice Radecznicy, Szczebrzeszyn 2015.

Grzeszkiewicz Smoter R. Poza miastem poza historią. Rzecz o szczebrzeszyńskich Żydach, Szczebrzeszyn 2016.

Materiały dotyczące żydowskich grobów wojennych w Radecznicy (transkrypcje zeznań świadków, pliki video i audio z relacjami świadków) zostały opracowane dzięki dofinansowaniu ze środków Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w ramach projektu “Żydowskie groby wojenne. Dokumentacja.”