Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W 1943 r. żandarmi niemieccy z Ostrowi Mazowieckiej zamordowali w Porębie Średniej grupę osób narodowości żydowskiej. Mieszkańcy wsi wspominają rodzinę żydowską, która mieszkała przed wojną w Porębie Średniej, której członkowie należeli do ofiar zbrodni. Byli to: była Hana (lat około 50) oraz jej córka Ryfka (lat około 20) wraz z synem (lat około 6) i mężem. Dzięki zeznaniom świadków wiadomo, że żydów zamordowano w lesie we wsi Poręba, a następnie ciała przewieziono furmanką pod bramy cmentarza znajdującego się przy drodze do Białegobłota. Tam ciała zagrzebano. W grzebaniu brało udział trzech mężczyzn, z czego zeznania dwóch posiadamy. Dzięki nim możliwe było ustalenie szczegółów zbrodni. Lokalizacja grzebaliska była możliwa dzięki zeznaniom świadka, który ze swoją mamą odwiedzał to miejsce. 

Jednym z mężczyzn, który brał udział w grzebaniu ciał był Franciszek G.:

“Około godziny 2-ej po południu usłyszałem od strony cmentarza w naszej wsi odgłosy kilku pojedynczych strzałów z broni palnej […] Mniej więcej godzinę później do moich zabudowań przyszedł sołtys – Stanisław Najmoła, który kazał zabrać łopatę i udać się w pobliże cmentarza celem pochowania zamordowanych tam przez żandarmów kilku Żydów […] Na drodze leżały obok siebie zwłoki kilku osób narodowości żydowskiej. Zwłoki leżały twarzami do ziemi, a na głowach, z tyłu widoczne były ślady postrzałów z broni palnej […] Po załadowaniu zwłok zamordowanych Żydów na furmankę zawieźliśmy je do lasu przy drodze wiodącej do Białegobłota. Tam na miejscu, w którym była niemiecka strzelnica zwłoki te pochowaliśmy.” (Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich, 5 października 1972 r.).

Franciszek P. także brał udział w zagrzebywaniu ciał, co, jak i całą zbrodnię, bardzo dobrze pamięta. 

“Przez okno na strychu swojego budynku zobaczyłem, że żandarmi sprowadzili grupę zatrzymanych Żydów na pobocze drogi tuż koło cmentarza. Następnie zobaczyłem, że Żydzi kładą się na drodze, twarzami do ziemi […] Gdy wszyscy Żydzi położyli się na ziemi, jeden z żandarmów doszedł do leżących i pojedynczymi strzałami z pistoletu po kolei strzelał w tył głowy każdemu leżącemu Żydowi. […] Zaraz po tym do moich zabudowań przyszedł sołtys – Stanisław Najmoła, który polecił mi zabrać łopatę i iść pochować zamordowanych Żydów.”

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2021 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami”. “Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj: https://tinyurl.com/muknnyd6

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 24.05.2021 r. przeprowadzono wizję lokalną w obecności świadka. Podczas wizji świadek wskazał przybliżoną lokalizację zbiorowego grobu 4 ofiar (GPS: N 52°41’09.865” E 021°41’05.398”). Według przekazu świadka grzebalisko znajduje się ok. 7 mb (w kierunku cmentarza) od lokalizacji krzyża stojącego przy drodze dojazdowej do cmentarza.

W dniu 16.07.2021 r. przeprowadzono badania z użyciem georadaru w obszarze wskazanym przez świadka. Na echogramach o nazwach: POR10001-POR10005 zarejestrowano anomalie na 6.0 mb – 8.0 mb o przybliżonej głębokości 1.0 m p.p.t. która prawdopodobnie jest zbiorowym grobem w formacie ok. 2.0 mb x ok. 2.5 mb, głębokość ok. 1.0 m p.p.t.
Model rzeźby terenu (LiDAR) w tym przypadku nie jest pomocny.
Nie prowadzono kwerendy zdjęć lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Porębie Średniej. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Protokół przesłuchania świadka, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie, świadek Franciszek G., 5 października 1972 r. 

Protokół przesłuchania świadka, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Warszawie, świadek Franciszek P., 5 października 1972 r.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio] anonimowy mieszkaniec wsi Poręba Średnia, temat i słowa klucze: żydowskie groby w Porębie Średniej; rozm. przepr. Aleksander Schwarz, Poręba Średnia 24.05.2021r.

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance oraz Ambasadzie Republiki Federalnej Niemiec w Warszawie za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.