Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W maju 2021 r. natrafiliśmy na informację o grobie żydowskiej dziewczynki we wsi Pawlichy. Przybliżoną lokalizację grzebaliska wskazali mieszkańcy wsi, których przodkowie zapamiętali zamordowanie dziewczyny i zakopali jej ciało. 

“Ja z ’58 roku jestem. Jak tam dziadek opowiadał, to słuchałem z boku, to tyle wiem. Tu Żydówka jest pogrzebana. I mój dziadek z sąsiadem już obaj nie żyją pochowali ją. Michał Żur był komendantem tu w Księżpolu, no i tutaj przyprowadził Żydówkę, tam wykorzystał i zabił. Tam taka szopka była na drzewo i tam…I on ją tutaj zgwałcił. Ona miała 17, 18 lat. I oni, mój dziadek i Wójcik, pochowali.

      – A wie pan, w którym miejscu? 

      – Pochowana jest? Tak, to jest miejsce mi dobrze znane.” (Pawlichy, maj 2021 r.)

Z rozmów z mieszkańcami wynikało, że dziewczyna pochodziła z sąsiedniej wsi Stare Króle. W trakcie kwerendy w Archiwum Państwowym w Kraśniku udało nam się dotrzeć do rejestru mieszkańców gminy Księżpol. Wynika z niego, że przed wojną we wsi Stare Króle mieszkały trzy żydowskie rodziny. Jedyną osobą pasującą do opisu dziewczyny zamordowanej w Pawlichach jest jedna z córek Icka Tellera, Sura. Rodzina Tellerów mieszkała w Starych Królach pod nr 1. Icek Teller urodził się w Krzeszowie 4 XI 1881 r., zmarł w Starych Królach 23 stycznia 1938 r. Jego żoną była Perla z domu Brojt ur. 19 II 1881 r. Ich dzieci to:
Maria ur. 1907 w Krzeszowie, Rojza ur 1910 w Krzeszowie, w 1934 r. wyjechała do Warszawy. Zamieszkała pod adresem Nalewki 33-43, Sender ur. 1912 r. w Krzeszowie, Chaim ur. 1920 r. w Królach Starych, Sura ur. 1923 r. w Królach Starych. Wszystko wskazuje na to, że Sura Teller jest dziewczyną zgwłaconą i zamordowaną w Pawlichach ok. 1941-1942 r. W chwili śmierci miała 18-19 lat. Została zamordowana i zakopana 350 m od swojego rodzinnego domu. 

Upamiętnienie

19 września 2023 w ramach projektu „Punkty odniesienia.Współtworzenie drewnianych macew z lokalną społecznością” w odbyły się warsztaty, podczas których wspólnie z młodzieżą z Zespole Szkół w Księżpolu przygotowaliśmy kolejny drewniany znacznik, którym następnie oznaczyliśmy nieupamiętnione dotąd grzebalisko Sury Teller.
Było to możliwe dzięki wsparciu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce oraz Szloma-Albam-Stiftung.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 14.04.2013 r. przeprowadzono wizję lokalną w miejscu precyzyjnie wskazanym (GPS: N 50°25.724′ E 022°45.638′), jako grób pojedynczej ofiary (Sura Teller). Miejsce to znajduje się blisko głównej drogi biegnącej przez miejscowość Pawlichy, teren jest zadrzewiony i podmokły.

Wskazany obszar poddano badaniom z użyciem georadaru (GPR). Zebrano 4 profile o nazwach: PLY10001 – PLY10004, na echogramach oznaczono lokalizację grobu (czerwone koło) na ok. 4.4 – 5.6 mb, przypuszczalna głębokość ok. 0.70 – 1.0 m p.p.t. Zaznaczone naruszenie warstw gleby na pobranych profilach georadarowych jest bardzo delikatne, na profilu o PLY 10004 naruszenie jest najwyraźniej zarejestrowane.

Pomiar rzeźby terenu (LiDAR) w tym przypadku nie jest pomocny.

Nie prowadzono kwerendy archiwalnych fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Pawlichach. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], mieszkaniec wsi Pawlichy ur.1958, rozm. przepr. Marek Kołcon, Pawlichy, 2 maja 2021 r.

Rejestr mieszkańców gmina Księżpol, Stare Króle VIII sygn.37/24/0/2/22. Archiwum Państwowe Kraśnik

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.