Ostrowiec Świętokrzyski

gmina Ostrowiec Świętokrzyski, powiat ostrowiecki, województwo świętokrzyskie

Typ miejsca

Teren cmentarza żydowskiego, obecnie park miejski.

Informacje nt. zbrodni

Na podstawie Rejestru miejsc i faktów zbrodni na terenie byłego województwa kieleckiego oraz wybranych dokumentów dotyczących żydowskich grobów wojennych m. Ostrowiec Świętokrzyski ze zbioru ankiet Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce (IPN Bu 2448/354) w latach 1939-1944 na terenie miasta miały miejsce następujące wydarzenia:

10 września 1939 r. na rynku w Ostrowcu rozstrzelano 10 Żydów. Ustalono nazwiska 8 osób:

  • małżeństwo Stejn, zam. ul Zatylna 17
  • małżeństwo Wiślickich, zam. Młyńsk
  • Modechaj (Mordka) Glattow, Nathan (Nusyn) Glattow, Rebeka (Rywka) Glattow, zam. ul. Nowa 4
  • Gutermanowa, zam. Rynek 34

Zwłoki pochowano w pojedynczych grobach na cmentarzu żydowskim.

Pierwsze dni maja 1942 r. Hitlerowcy zastrzelili 36 Żydów, których nazwiska nie zostały ustalone.
W lutym 1942 r. na terenie dużego getta w Ostrowcu rozstrzelano braci Baumsztejn za nieoddanie futer dla armii niemieckiej.
W nocy 28 kwietnia 1942 r. na terenie getta rozstrzelano wyciąganych z domu około 40 mężczyzn:

  • dr Wacholder
  • adwokat Zeisl
  • Eliasz Bajnerman
  • Szyja Mincberg/Mincerberg
  • Szowela Metmacher/Szoela Matmachera
  • Szlama Kancenlenbogien/Kacznelenbogen
  • Szerman
  • Baila Cukierfrajn
  • Icek Kudłowicz
  • Josef Maliniak
  • Hersz Dawid Pancer
  • Alter Grynberg
  • Szymon Fiszman
  • Chaim Sztama
  • Jonas Zylberman
  • Gryneweja/Gdycwajg
  • Froim Blum
  • Pancer
  • Majerczyk/Majcherczakk ojciec i syn lub bracia
  • Dawid Mendelbaum
  • Izrael Rozenberg
  • Wojdorowicz/Wigdorowicz
  • Abraham Waldman/Waldeman

Zwłoki zagrzebano na cmentarzu żydowskim.

10 października 1942 r. podczas likwidacji tzw. dużego getta w Ostrowcu rozstrzelano 2000 Żydów.
16 października 1942 r. w czasie pierwszego wysiedlenia Żydów na trasie od szkoły nr 1 do poczty w Ostrowcu rozstrzelano około 2000 Żydów. Wśród nich zginęli:
  • Pancer, l.35, zam. ul. Cegielna, rolnik
  • Moszek Szerman, l. 40, zam. ul. Iłżecka 16, krawiec
  • Szlojma, l. 35, woziwoda
  • Sana Sussapel, zam. ul. Sienna 16
  • Rozenberg Izrael, zam. Rynek
  • Szyja Miskier ur. 1905, zam. ul. Kościelna 30, urzędnik

Zwłoki ofiar częściowo zostały spalone, szczątki pochowano na cmentarzu żydowskim.

20 października 1942 r. na terenie obozu pracy rozstrzelano 3 Żydów oskarżonych o rabunek. Ustalono nazwiska 2 ofiar:
  • Moszek Gotman
  • Abram Grynberg
20 października 1942 r. w obozie pracy w Bodzechowie zamordowano 18 Żydów z Ostrowca:
  • Gerson Wincygster zam. ul Stodona 10
  • Chil Elwing zam. ul. Okolna 13
  • Denkowska zam. ul. Stodolna 10
  • Reutmana zam. ul. Stodolna 10

Ciała zakopano na cmentarzu żydowskim

W grudniu 1942 r. w tzw. małym getcie na terenie cegielni „Jadwiga” rozstrzelano 5 osób. Ustalono nazwiska 4 ofiar:
  • Szmul Miedziogrodzki
  • Baila Rubinsztejn
  • Rusa
  • Josek Ryba
W tzw. małym getcie przebywało ok. 4000 Żydów z Polski i Austrii. W czasie likwidacji część osób rozstrzelano, część wywieziono.
10 stycznia 1943 r. w tracie drugiego wysiedlenia zamordowano 300 ostrowieckich Żydów. Wśród ofiar byli:
  • Dawid Hofman l.60 z żoną zm. ul. Siennińska
  • Bumfeld lat 52, Bumfeld lat 48, Bumfeld lat 6
  • Jachweta Kopelman lat 15
  • Małach Szoel

Zwłoki częściowo spalono i zakopano na cmentarzu żydowskim.

W lipcu 1944 r. w Zakładach Ostrowieckich spalono w piecu martenowskim ciała 4 zamordowanych Żydów, mieszkańców Ostrowca. Ustalono nazwiska 2 ofiar:
  • Pinkwas Cukierman lat 32, zam. Rynek 50
  • Chil Mincberg lat 34, zam. Rynek 50
W czasie likwidacji obozu, na placu w zakładach ostrowieckich zamordowano 14 Żydów z Ostrowca. Wśród nich byli:
  • Ajzyk Zajfman l.18 uczeń, zam. Ostrowiec ul. Siennińska 7
  • Zygielbaum l. 40 z córką, zam ul. Sienkiewicza w Ostrowcu
  • Gutholo l. 28 z Bodzechowa
  • Nuska Liberman l. 35, zam. Ostrowiec Rynek, kupiec
  • Jankiel Cukier l. 20, zam. Ostrowiec Rynek

Zwłoki pochowano na placu obok Zakładów Ostrowieckich, po ekshumacji na cmentarzu żydowskim.

 

W 2014 r. w Ostrowcu Świętokrzyskim spotkaliśmy się ze zmarłym w 2020 r. Januszem Kotesiakiem, dyrektorem Muzeum Regionalnego w Ostrowcu Świętokrzyskim oraz wieloletnim przewodniczącym Rady Miasta. Pan Kotesiak jako dziecko był naocznym świadkiem zabijania i zakopywania Żydów na cmentarzu żydowskim w Ostrowcu:

„Proszę pani, ja jestem świadkiem. Ja jestem świadkiem i dlatego mogę powiedzieć, w którym to miejscu była ta zbiorowa mogiła. Bo ja ją pamiętam, dlatego, że, co tu będę się ukrywał, mieszkałem vis-à-vis, wie pani, cmentarza.

Ale rzecz polega na tym. Niemcy ten teren obstawili po prostu takimi płotami z plandeki i prawdopodobnie agregatami wciskali jakiś roztwór wapna, żeby zatrzeć ślady. I pi razy oko, wie pani, jeżeli to jest lapidarium i tutaj stoi te 153 macewy… i tu są takie dwa jeszcze, takie, wie pani, potłuczone te macewy, ale złożone w pryzmy, to gdzieś w tym rejonie był, długi taki, wykopany głęboki grób i tam po prostu warstwami…

– Czy jest pewność, że on [grób] jest w lapidarium, czy on może być też poza lapidarium?

– Nie wykluczam, wie pan, trudno mi po prostu sobie przypomnieć, ja byłem wtedy dzieckiem, gówniarzem, wie pan. W każdym razie na obszarze lapidarium, to jeżeli byście robili państwo jakieś badania geofizyczne, to i tak na zewnątrz, jak i wewnątrz. W większości ja sobie przypominam, że to było wewnątrz. Znaczy, dzisiaj, ten parkan, który tu powstał, to on jest po prostu umowny, to nie nawiązuje do niczego, ani do dawnej mogiły, bo wiecie państwo, nikt o niej nie wiedział, krótko mówiąc.

Był to właśnie na kilkadziesiąt metrów długi wykop. I pamiętam tylko jedną taką scenkę, wie pani. Część tam była tych zwłok przysypana, ale niedokładnie, bo tak wystawał fragment ręki. No i co, może to jest najmniej istotne, ale to dlatego to utrwaliło się, żaba skakała po tym, taka zielona. Ten dół miał gdzieś około pięćdziesięciu metrów może. […] W każdym razie po prostu hurtem chowano w tym dokładnie miejscu. Czy teraz coś zostało po tej operacji niemieckiej w ziemi, trudno mi powiedzieć, bo to trzeba byłoby, nie wiem, zrobić jakiś sondaż, czy geofizyka wykaże w ogóle, to jest pytanie.” (Ostrowiec Świętokrzyski, 2014 r.)

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 09.09.2014 przeprowadzono wizję lokalną w Ostrowcu Świętokrzyskim na cmentarzu żydowskim. Podczas wizji w obecności świadka wskazano lokalizację zbiorowego grobu na terenie lapidarium (GPS: N 50° 56.542′ E021° 23.135′). Wskazany obszar poddano badaniom z użyciem georadaru. Zebrane dane georadarowe poddano procesowaniu oraz interpretacji. Na profilach georadarowych o nazwach OSW10001-OSW10006, OSW20001-OSW20005 zarejestrowano liczne naruszenia gleby sięgające do ok. 1.0 m p.p.t., a także punktowe głębsze anomalie sięgające ok 1.5 m p.p.t. Obszar poddany badaniom był wielokrotnie naruszany w przeszłości, co utrudnia interpretację, w drodze której można określić przybliżoną wielkość anomalii, która potencjalnie może świadczyć o istnieniu zbiorowego grobu. Głębsze anomalie mogą być związane z tradycyjnymi pochówkami występującymi na cmentarzu.

Druga przybliżona lokalizacja zbiorowego grobu na terenie cmentarza żydowskiego (GPS: N 50° 56.502′ E 021° 23.118′) jest znana dzięki zachowanej powojennej fotografii archiwalnej, na której zebrana grupa ludzi stoi w miejscu, które jest lokalizacją zbiorowego grobu. Na fotografii w tle widoczne są budynki, a także wieża kościoła, obiekty te uwiecznione w tej perspektywie są niezwykle pomocne w określeniu dokładnego miejsca grzebaliska ofiar.

W wyniku kwerendy fotografii lotniczych dla tego obszaru pozyskano zdjęcia o sygnaturze GX8066 wykonane w dniu 03.02.1945 r. Na jednej z fotografii ujęto obszar cmentarza żydowskiego w okresie zimowym. W przypadku fotografii, na których zalega śnieg interpretacja jest ograniczona w związku z brakiem możliwości dojrzenia zmian zaistniałych na powierzchni gruntu, niemniej jednak widoczne punktowe roztopy śniegu w miejscu wskazanym mogą być związane z naruszeniami gleby.

Pomiar rzeźby terenu (LiDAR) ukazuje liczne nierówności we wskazanym obszarze.

Poniżej link do wyniku badań fotografii lotniczych oraz fotografii naziemnych przeprowadzonych w roku 2023 przez Dr. Sebastiana Różyckiego, Aleksandra Schwarza oraz Wojtka Mazana.

https://storymaps.arcgis.com/stories/f3d80511639e4102bb5e3818912ffd30

Wyniki badań geofizycznych z użyciem georadaru, magnetometru oraz konduktometru dostępne pod linkiem.

Raport Ostrowiec Świętokrzyski PL

Ostrowiec Świętokrzyski - fotografia satelitarna 1a (6)
Ostrowiec Świętokrzyski - LiDAR (1)
Ostrowiec Świętokrzyski - fotografia lotnicza GX 8066
Ostrowiec Świętokrzyski - fotografia 1 lokalizacji 1
Ostrowiec Świętokrzyski - OSW10001
 Pobierz wszystkie zasoby

Źródła

55 dni Wehrmachtu w Polsce. Ostrowiec Świętokrzyski
 Pobierz wszystkie źródła

Transkrypcje

Ostrowiec-Świętorzyski-transkrypcja-nagrania
 Pobierz wszystkie transkrypcje

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Ostrowcu Świętokrzyskim. Jeżeli wiesz coś więcej, napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com

Bibliografia

IPN Ki 53/4856 t.1 (Ds. 40/67 t.1) wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski z Akt śledztwa Ds. 40/67 OKBZH w Kielcach w sprawie zbrodni popełnionych przez hitlerowców na terenie Ostrowca Świętokrzyskiego w latach 1939-1945

IPN Ki 53/4856 t.2 (Ds. 40/67 t.2) wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski z Akt śledztwa Ds. 40/67 OKBZH w Kielcach w sprawie zbrodni popełnionych przez hitlerowców na terenie Ostrowca Świętokrzyskiego w latach 1939-1945

IPN Ki 53/4856 t.3 (Ds. 40/67 t.3) wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski z Akt śledztwa Ds. 40/67 OKBZH w Kielcach w sprawie zbrodni popełnionych przez hitlerowców na terenie Ostrowca Świętokrzyskiego w latach 1939-1945

IPN Ki 53/4856 t.7 (Ds. 40/67 t.7) wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski z Akt śledztwa Ds. 40/67 OKBZH w Kielcach w sprawie zbrodni popełnionych przez hitlerowców na terenie Ostrowca Świętokrzyskiego w latach 1939-1945

IPN Gk 164/5088 Wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski z akt w sprawie osoby o nazwisku Zwierzyna vel Zwierczyna

IPN Bu 2448/354 Wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski ze zbioru ankiet GKBZH w Polsce 

IPN Bu 2448/353 Wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski ze zbioru ankiet GKBZH w Polsce 

IPN Ra 108/110 Wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski z akt w sprawie karnej Stanisława Wiktorowicza

IPN Lu 315/232 Wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski z akt w sprawie karnej Johanna Holzera

IPN Gk 195/V/12 Wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski ze zbioru alertów ZHP dot. powiatu Ostrowiec Świętokrzyski

Wybrane dokumenty dotyczące żydowskich grobów wojennych w m. Ostrowiec Świętokrzyski z akt śledztwa o syg. S 19/09/Zn t.1 i t.2

Szymon Datner „55 dni Wehrmachtu w Polsce” s. 329

Rejestr Miejsc i Faktów Zbrodni Popełnionych przez Okupanta Hitlerowskiego na Ziemiach Polskich w latach 1939-1945, woj. kieleckie, Warszawa 1980

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: Janusz Kotesiak, data ur. 1938, temat i słowa klucze: żydowskie groby Ostrowcu Świętokrzyskim, rozmowę przeprowadzili Agnieszka Nieradko i Aleksander Schwarz, Ostrowiec Świętokrzyski, 2014 r.

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance oraz Ambasadzie Republiki Federalnej Niemiec w Warszawie za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.