Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

Dwóch żydowskich krawców pochodzących z Suchowoli ukrywało się lesie we wsi Leśniki od jesieni 1943 r. do wiosny 1943 r. Na życie zarabiali szyciem. W nieznanych okoliczności kryjówka została zdradzona. Żandarmi niemieccy z posterunku w Suchowoli schwytali krawców w trakcie obławy i zamordowali. Ciała ofiar zostały zgrzebane przez mieszkańców wsi Leśniki. Przebieg obławy i zamordowania krawców znajduję w tomach śledztwa ws. zbrodni popełnionych przez żandarmerię niemiecką stacjonującą w Suchowoli (S 75.2015 Zn):

Jerzy N. “Słyszałem, że w okolicach wsi Leśniki była ziemianka i w niej ukrywali się Żydzi, została ona wykryta i żandarmeria zabiła ich, było tam dwóch Żydów”. (s.15 verso)

Antoni W. “Od jesieni 1942 r. czyli od likwidacji getta żydowskiego w Suchowoli w pobliżu naszej wsi w lesie ukrywało się dwóch Żydów. Żydzi ci pochodzili z Suchowoli i pamiętam, że trudnili się krawiectwem. Jak się oni nazywali, tego nie wiem. Nie pamiętam też, w jakim oni byli wieku. Żydzi ci ukrywali się do wiosny 1943 r., a potem zostali rozstrzelani przez żandarmów z posterunku w Suchowoli. […] Kiedy wyszliśmy za wieś w pewnym momencie zauważyłem, że kilku żandarmów z posterunku w Suchowoli wypędziło z lasu tych dwóch Żydów, co się ukrywali. […] Żandarmi  odwrócili Żydów twarzą w kierunku wsi, a następnie strzelili do nich”. (s. 67-68)

Marcin G.“Koło naszej wsi w lesie ukrywało się dwóch Żydów. Na jednego z nich mówiono Icek. Wiem, że byli oni z zawodu krawcami. Obaj byli w wieku po około trzydzieści pięć lat. Żydzi ci wykopali w lesie dół, w którym ukrywali się do wiosny 1943 r.. Potem zaś zostali rozstrzelani przez żandarmów z posterunku w Suchowoli. […] Zaszedłem do domu i dowiedziałem się od bratowej, że żandarmi z posterunku w Suchowoli kazali wszystkim młodym mężczyznom pójść do lasu, gdzie ukrywali się Żydzi. Żandarmi zaś urządzili w tym lesie obławę. […] Poszedłem do lasu i zobaczyłem świeżo zasypany dół”. (s.70)

Franciszek J. “Daty dokładnie nie przypominam, chyba w marcu 1943 lub 1944 r. żandarmi niemieccy z Suchowoli zamordowali w naszej wsi dwóch mężczyzn narodowości żydowskiej. Wspomniani Żydzi byli mi nieznani. Ukrywali się oni po likwidacji getta w Suchowoli w lasku koło naszej wsi. Lasek ten stanowił własność Franciszka Rydzewskiego. Żydzi wykonali w lasku ziemiankę, w której przebywali. […] Po pewnym czasie usłyszeliśmy pokrzykiwania żandarmów i zobaczyliśmy, że z lasu żandarmi wypędzili dwóch mężczyzn. […] Widziałem jak żandarmi stojąc od wspomnianych mężczyzn około 3-4 metry wymierzyli do nich z karabinów. Spodziewając się, że żandarmi zastrzelą tych mężczyzn odwróciłem się. Usłyszałem strzały ile ich było nie pamiętam. Po strzałach spojrzałem w kierunku lasku i zobaczyłem moment gdy rozstrzeliwani mężczyźni padali na ziemię. […] Ponieważ jeden z mężczyzn dawał jeszcze znaki życia, żandarm dobił go z pistoletu […] Zamordowani byli w średnim wieku, słyszałem że zajmowali się krawiectwem”. (s.248)

O śmierci dwóch mężczyzn wspomina ocalony z Zagłady Symcha Lazar, który do czasu likwidacji getta w Suchowoli pełnił rolę przewodniczącego tamtejszego Judenratu. Po opuszczeniu getta ukrywał się u okolicznych gospodarzy.  “Gospodarz przyniósł nam tragiczną wiadomość. W lesie koło Suchowoli schwytano i zastrzelono na miejscu dwóch Żydów. Byli to dwaj krawcy z naszego miasteczka. […] Byli to Baruch Babri i Szlomo Berek”. (Lazar, 1947)

Ze strony jewishgen.org, gdzie znajduje się lista przedwojennych żydowskich mieszkańców Suchowoli wynika, że Shalom Berek był żonaty i miał trójkę dzieci, mieszkał przy ulicy Szkolnej, obecnie Augustowska. (https://www.jewishgen.org/yizkor/suchowola/suc603.html)

W grudniu 2021 r. spotkaliśmy się z państwem Z., obecnymi właścicielami działki leśnej, na której zagrzebano ciała zamordowanych krawców. Podzielili się z nami swoją wiedzą na temat dwóch krawców zamordowanych w lesie:

– Dwóch Żydów tu było. Tutaj w Suchowolce, w lesie u Rydzewskich. Dom pozostał po tych Rydzewskich, ale ich już nie ma. […] Niemcy zamówili w wiosce, żeby wszyscy wyjechali, bo chcieli ich zabić. Bo tam ktoś się dowiedział, że tego, że mieszkają tam w tym lesie. Taką se ziemiankę jakąś wykopali. […] No i wszystkie ludzie musieli ze wsi wyjechać konno, bo tak to kto by ich łapał? Obstawili dookoła, Niemcy zarządzili tak i Niemcy zastrzelili ich. Oni musieli wyjść z tej jamki, co tam wykopali sobie, no i zastrzelili i tam musieli pochować chyba. 

– A kto wskazał tym Niemcom to miejsce?
– Taki R. był we wsi. I on był bardzo niedobry człowiek. Ale już ich rodziny żadnej nie ma. Oni wyjechali stąd w ogóle. […] 

–  Czyli Niemcy przyjechali i zaangażowali mieszkańców wioski w tą całą akcję.

– Tak, musieli. Ludzie musieli. Nawet nie wiedzieli czego mają tam jechać, nawet nikt nie wiedział.

– Tylko im powiedzieli, żeby tam jechali?

– Tak. I Niemcy zastrzelili ich. No biedne ludzie, no. To prawdopodobnie dwóch Żydów, byli krawcami. Oni prawdopodobnie nocami chodzili do Podgrodziska i tam szyli sobie. Tam zarabiali na życie może coś tam. Może za jedzenie szyli, jak to było w wojnę. To było w wojnę. 

– A skąd oni byli? Wiadomo, skąd przyszli? Nic nie wiadomo?

– Z getta, bo to getto było w Suchowoli. Tak, na pewno, tylko w jakiś sposób wyszli stamtąd. Ale w jaki, to nikt nic nie wie. […] Żeby ten R. nie nakazał, to może by i przetrwali to. […]  To tato opowiadali, teść opowiadał. Tylko, że byli pochowani na pewno na miejscu tutaj. A potem kto ich zabrał, czy zabrali, czy może nadal jest, to nikt nic nie wie.

– A ten las jest duży?

– Nie. Ale to było tutaj przy lasku, tak od drogi. Tam był taki gęsty lasek i tam to było prawdopodobnie.

– Czyli to było niedaleko od drogi?

– Nie, niedaleko.

– A czy tam jakaś ta jamka teraz została, czy tam ktoś to wysypał?

– Nie, tam zarosło wszystko, tam nic nie widać. Nic, tyle lat już…” (Leśniki, 2 grudnia 2021 r.)

Upamiętnienie

Miejsce grobu zostało oznaczone drewnianą macewą w 2022 roku ramach projektu “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami”. “Punkty odniesienia” to próba znalezienia sposobu na znakowanie odnalezionych mogił, zanim możliwe będzie ich upamiętnienie. Działanie ma na celu drobną ingerencję w krajobraz tych miejsc, która przypominałaby o tym, co w nim niewidoczne, a często obecne w pamięci lokalnych społeczności. Będąc jedynie tymczasowym upamiętnieniem, drewniane macewy mają otwierać możliwość przejęcia przez lokalne społeczności opieki nad tymi miejscami, oswojenia ich, a być może także uruchomienia własnych, związanych z nimi praktyk lub trwałego ich upamiętnienia. 

Więcej o projekcie można przeczytać tutaj: https://tinyurl.com/muknnyd6

Projekt  “Punkty Odniesienia – oznakowanie 25 żydowskich grobów wojennych drewnianymi macewami.” był realizowany dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny oraz The Matzevah Foundation.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 03.03.2022 r. przeprowadzono wizję lokalną w celu ustalenia miejsca grobu 2 ofiar.

W przypadku tej lokalizacji, bez dokładnego zakreślenia obszaru poszukiwań nie możliwe jest odnalezienie miejsca zbiorowego grobu (przybliżone koordynaty GPS: N 53°37.162′ E 023°08.823′).

Nie prowadzono kwerendy fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Pomiar rzeźby terenu (LiDAR) w przypadku tak dużego obszaru nie jest pomocny.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Leśnikach. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

S 75.2015 Zn ws. zbrodni nazistowskich popełnionych przez funkcjonariuszy żandarmerii niemieckiej z posterunku w Suchowoli

“Zagłada Suchowoli. Pamięci żydowskiego miasteczka między Białymstokiem i Grodnem” Opowieść Symchy Lazara, Tytuł oryginału: „Khurbn Sukhovolye, lezikaron fun a yiddish shtetl tsvishn Bialystok und Grodn” wyd. w Meksyku w 1947 roku pod redakcją S. Zabłudowskiego. Przekład z Yiddisz na angielski – Zygmunt Elton, z angielskiego na polski – Jacek Kiljański 

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], imię: państwo Z., mieszkańcy wsi Leśniki, temat i słowa klucze: Leśniki, krawcy, getto w Suchowoli, rozm. przepr. Anna Skiba, Dubienka, Leśniki,  2 grudnia 2021 r.

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości. Materiały do tej strony zostały opracowane, zdigitalizowane i udostępnione w ramach projektu “Rozwój cyfrowego archiwum żydowskich grobów wojennych poza obozami Zagłady i edukacyjne wykorzystanie zasobów archiwum”, ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.