Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W 2021 otrzymaliśmy telefon od mieszkańca Łaznowa, który informował, że na jego polu jest pochowany Żyd zamordowany w czasie II wojny światowej. Na miejscu spotkaliśmy się z gospodarzem i jego matką, która była świadkinią przypadkowego odkopania szczątków ludzkich w trakcie układania rur melioracyjnych w 1963 roku. Kobieta pamięta, że robotnicy włożyli szczątki i resztki ubrań z powrotem do wykopu. Przekazała nam także historię morderstwa, którą usłyszała od swoich teściów, naocznych świadków zdarzenia.

Według tej relacji niemiecki samochód jechał z Popielaw w kierunku Będkowa i w momencie kiedy mijał gospodarstwo naszych rozmówców, z bagażnika wozu wyskoczył żydowski mężczyzna, który miał się ukrywać w Popielawach. Ze względu na to, że brama gospodarstwa była zamknięta był on zmuszony obiec je dookoła, żeby dostać się na pola. Kiedy już się tam dostał jeden z Niemców oddał śmiertelny strzał. Niemcy początkowo planowali przewieźć ciało na cmentarz żydowski w Będkowie. Ostatecznie kazali miejscowym zakopać je na polu. 

-„Zapomniane: Pan do nas zadzwonił z informacją, że jest tu gdzieś pojedynczy Żyd pochowany w nieoznakowanym miejscu.

-Tak, ale wie pani, on już tutaj leży od wojny. On, jak to teście opowiadali, to szył w Popielawach. Tam się ukrywał, ale wie pani, Polacy też, jak Polacy, jeden drugiego…

– Zapomniane: Ukrywał się u jakiejś rodziny polskiej?

– No tak, u polskiej. No i później go wieźli do Będkowa, bo tam w Będkowie jest kierchoł w lesie. Ja tam na tym miejscu nie byłam, tylko tak z opowiadania słyszałem, że tam taki kierchoł jest, tak to nazywali. [chodzi o cmentarz żydowski w Będkowie]

Zapomniane: Czyli jakieś cmentarzysko?
-Tak, cmentarzysko. I oni go tam chyba wieźli.

– Zapomniane: Ktoś odkrył go w tej kryjówce?
– No tak, w Popielawach się wszystko wydało i wieźli go Niemcy do Będkowa, w bagażniku. I on podniósł ten bagażnik i  wyskoczył. I tu był dom zupełnie inny, bo teraz już trzeci stoi. To był stary dom. Przez ten dom, za oborę i do bramy. I on miał duże okrążenie, nie mógł przejść, bo to było zagrodzone. Pozamykane było, brama była wysoka, wie pani, jak to za Niemców, każdy się bał.  No i ten Niemiec ustawił pistolet na tej bramie tam…

– Zapomniane: Wycelował w niego?

– Tak, na granicy tak. No i mieli przyjechać, bo to dzieci też były nieduże, no to teściowa mówi, mieli przyjechać, no i przyjechali, ale Niemiec wyszedł i mówi: proszę go tu zakopać.

– Zapomniane: Po niego mieli przyjechać, żeby go zabrać?

– No, widocznie. Tu go proszę zakopać. I teściowa tam błagała, no bo mówi, dzieci się będą bały, ale zakopali, co było do gadania.

– Zapomniane: A on jak się ukrywał, to zarabiał na to ukrywanie szyciem, rozumiem tak?
Pan: Nie wiadomo, jak to było. 

Zapomniane: Ale był krawcem?

Pani: Krawcem był. Młody chłopak był.” (Łaznów, 23 lipiec 2021 r.)

Najbliższą Łaznowa miejscowością, gdzie istniała do 1942 roku społeczność żydowska był Będków. W 1939 roku mieszkało tam 228 Żydów. Na przełomie kwietnia i maja 1942  utworzono getto na niewielkim obszarze przy ul. Krakowskiej. Ostatni Żydzi z Będkowa zostali przepędzeni na stację kolejowa w Skrzynce i stamtąd wywiezieni do Treblinki.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni dla dawnego woj. piotrkowskiego wymienia następujące zdarzenia w tym zamordowanie żydowskiego mężczyzny w Popielawach:

Popielawy, gm. Rokiciny

• 9 XII 1943 r. 

Rozstrzelany został przez żandarmów mężczyzna – Żyd.

Źródło: AGK OKBZH Łódź “Egzekucje”, pow. Brzeziny, woj. łódzkie.

Będków, gm. Będków

• 22-23 IV 1942 r.

Rozstrzelano 6 osób narodowości żydowskiej /3 mężczyzn, 3 kobiety/ Egzekucji dokonali żandarmi z Koluszek przy drodze do Będkowa w stronę Łaznowa.

Chłopski Mendel, malarz

Chłopski Gitla, ur. 15 II 1920, przy mężu

Lajzerowicz Cyporia, ur. 20 II 1899, bez zawodu

Lipfeld Estera-Rojza, ur. 15 III 1904, przy mężu

Krakowski Chaskiel, ur. 1916

Krakowska Sura, ur. 28 XII 1921, przy mężu

Zwłoki ofiar pochowano na cmentarzu żydowskim w Będkowie.

Identyfikacja grobu na podstawie nieinwazyjnych badań.

W dniu 02.03.2022 r. przeprowadzono wizję lokalną na prywatnej posesji w obszarze wskazanym jako miejsce zagrzebania (GPS: N 51°37.449′ E 019°46.609′) pojedynczej ofiary (krawiec). Teren poddany oględzinom znajduje się na tyłach posesji od strony południowo – wschodniej, w bliskim dystansie od budynków gospodarczych. Grunt w tym obszarze był wielokrotnie poddawany naruszeniom w przeszłości takimi jak: pola orne, instalacja studni, budowa ścian widocznych na fotografii numer 1 lokalizacji. W związku z tym faktem precyzyjne odnalezienie pojedynczego grobu jest niemożliwe.
Pomiar rzeźby terenu (LiDAR) w tym przypadku nie jest pomocny.

Nie prowadzono kwerendy archiwalnych fotografii lotniczych dla tego obszaru.

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Łaznowie. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], mieszkaniec wsi Łaznów, właściciel pola na, którym ma się znajdować grób pan Z., rozm. przepr. Andrzej Jankowski i Agnieszka Nieradko, Łaznów, 23 lipca 2021 r.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-194, woj. piotrkowskie, Warszawa 1983 r.

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.