Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W październiku 1942 r. około południa w lesie na terenie Kolonii Zrąb zostało rozstrzelanych ok. 40 żydowskich kobiet i mężczyzn.

“Ofiarami egzekucji była ludność żydowska, która pracowała przy wyrębie lasu przez około 2 tygodnie. Ludzie ci mieszkali w baraku, który stał opodal lasu. W czasie egzekucji uciekły dwie osoby, których dalszy los jest nieznany. Po egzekucji ofiary zasypali chłopi wracający z lasu. Nazwiska osób zasypujących ofiary są nieznane. Prawdopodobnie byli to ludzie ze wsi Sitaniec pow. Zamość. Egzekucji dokonali dwaj Niemcy z karabinów maszynowych. Nazwiska ich i stopnie są również nieznane. Niemcy Ci pilnowali ludność tą przy pracy podczas wyrębu lasu. Nazwiska wymordowanej ludności żydowskiej są nieznane.” (IPN Bu 2448/ 607)

W lipcu 2021 r. odbyliśmy wizję lokalną miejsca i spotkaliśmy się z panem Ryszardem, mieszkańcem Zrąbu, który znał historię grobu od swojej babki: 

“Tam był dół, jeden grób. Jeden duży, z tego, co wiem, że jeden duży, bo tak jak mówiła babcia, kopali grób dla siebie. Ale oni nie wiedzieli, co oni kopią. Może tam miarkowali co [domyślali się], ale kazali im kopać gdzieś tam blisko tego baraku. I tam ich rozstrzelali, tam chyba z 4 czy 5 uciekło jeszcze Żydów, umknęło gdzieś do lasu.” (Zrąb, 14 lipca 2021 r.)

Żydzi pracowali przy wyrębie lasu, mieszkali w baraku, który prawdopodobnie musieli sami sobie postawić. Zdaniem pana Ryszarda w miejscu wykarczowanego lasu miała stanąć osada zasiedlona przez niemieckich osadników.

Przy polnej drodze w znacznej odległości od domniemanej lokalizacji grobu znajduje się pomnik z inskrypcją następującej treści: Tu spoczywają prochy 40 Żydów ofiar faszyzmu niemieckiego zamordowanych w 1942 r. Cześć ich pamięci. Kolonia Zrąb 7 XII 1986 r.

Okazuje się, że nasz rozmówca miał swój udział we wzniesieniu tego pomnika: “Kolega był dyrektorem moim i tam przyjeżdżał, tak nieraz żeśmy rozmawiali. I ja mówię, że tu Żydów pochowali, że tam jest grób. A on mówi: „no to dobra, to ja mam kolegę Żyda”. Razem pracowali, jakiś tam inżynier, i ten inżynier, i ten budowlany. I dał mu znać i zaraz ten Żyd się wziął za to i pojechaliśmy do gminy. On nie miał żadnego związku rodzinnego tutaj z tym miejscem, po prostu tylko dlatego, że był Żydem. I mnie od razu znajomy powiedział: „ty, to on tu postawi pomnik jakiś”. Bo on już kilka chyba zrobił takich. Oni jeździli, tam patrzyli, czy to jest naprawdę i zrobili pomnik. […] Rozmawialiśmy, żeby to było mniej więcej tam gdzie grób. Ale trzeba by było wywłaszczać zaraz kogoś, a tak, mówi wójt, dajcie se spokój, macie tutaj gdzieś jakiegoś nieużytku kawałek niedaleko. Gmina nawet zrobiła ten cokolik chyba, podsypali ziemi, ten tylko przywiózł kamień.” (Zrąb, 14 lipca 2021 r.)

Upamiętnienie

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Kolonii Zrąb. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com. 

Bibliografia

IPN Bu 2448/ 607

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], Ryszard A. mieszkaniec wsi Zrąb, słowa klucze: żydowski grób w Kolonii Zrąb; rozm. przepr. Agnieszka Nieradko i Marek Kołcon, Zrąb, 14 lipca 2021 r.

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance oraz Ambasadzie Republiki Federalnej Niemiec w Warszawie za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.