Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

W kwietniu 1942 r., w Chomęciskach Dużych zamordowani zostali członkowie żydowskich rodzin Heltman i Szulc: dwóch mężczyzn, dwie kobiety i troje dzieci.

„Wymienieni Żydzi byli mieszkańcami wsi Chomęciska Duże w powiecie zamojskim. W kwietniu (dnia nie ustalono) 1942 r., wieczorem około godz. 22-ej do domu, w którymi mieszkali, przyjechało 5-ciu żandarmów furmanką ode wsi Białobrzegi. Przybyli w określonym celu, bo natychmiast weszli do domu Heltfmana i chcieli zgromadzić wszystkie osoby w jednym pokoju. Ponieważ syn i córka nie chcieli wyjść z łóżka, w którym już znajdowali się na noc, żandarm bez namysłu rozstrzelił ich w łóżku. Pozostałe osoby z dwóch rodzin zebrali w jednym pokoju, następnie kazali im żandarmi uciekać z domu. W tym czasie żandarmi strzelali do uciekających i wszystkich wymordowali. Zwłoki pomordowanych kazali zakopać w jednym dole na polu obok ich własnego domu.” (IPN Bu 2448/607)

Latem 2021 r. przeprowadziliśmy dwie wizje lokalne w Chomęciskach Dużych. Okazało się, że z Zagłady ocalał syn z rodziny Szulców. Nie było go w domu w dniu egzekucji, wcześniej został deportowany do Niemiec na roboty przymusowe. Po wojnie osiadł w Stanach Zjednoczonych. W latach 70 ufundował on pomnik w domniemanym miejscu egzekucji. Na pomniku znajduje się tablica następującej treści „W tym miejscu dnia 20 kwietnia 1942 r. została zamordowana przez hitlerowców moja rodzina ojciec, matka, siostra i brat”. Nie ma jednak pewności, czy pomnik stoi w miejscu grobu. 

Tak o tym miejscu mówili spotkani w pobliżu pomnika mieszkańcy wsi:

„Tam Żydów pochowali. Nie wiadomo, czy w tym dokładnie miejscu, ale gdzieś blisko, bo to kiedyś myśmy tu kopali, bo to przyjechał jeden, ocalał. Jego wymienili jako, zamiast Polaka dali go na robotę, sołtys go skierował, a resztę, rodzinę jego wybili. Tu chyba mieli gdzieś sklep… Tutaj mieszkali, normalnie sobie mieszkali. Ojciec mój z nimi kolegował. Gdzieś blisko [jest ten grób]. Mój tato mówi, że gdzieś tu, ale to później już zrobili szosę, bo to później człowiek już… Ale gdzieś w tym miejscu. Gdzieś w tym obrębie.” (Chomęciska Duże, 14 lipca 2021 r.)

Udało się dotrzeć do obecnej właścicielki pola, na którym znajduje się pomnik:

„Niedaleko drogi stał dom. Za domem wykopali dół i za domem zakopali. Cztery osoby. A jeden właśnie, jakoś tam… Nie było go wtedy w domu, gdzieś tam powiedzieli mu, że taka sprawa jest, że właśnie wybili jego rodzinę, rodziców, brata i siostrę i gdzieś sołtys go wysłał, sołtys dawniejszy wysłał go gdzieś do Niemiec i on z Niemiec dalej… On dopiero w ’78 roku się z nami skontaktował. Nazywał się Michał Szulc.” (Chomęciska Duże, 14 lipca 2021 r.)

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości żydowskich ofiar w Chomęciskach Dużych. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

IPN BU 2448/607

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], dwóch anonimowych mieszkańców wsi Chomęciska Duża, słowa klucze: żydowski grób w Chomęciskach Dużych. Rozmowę przeprowadziła Agnieszka Nieradko i Marek Kołcon. Chomęciska Duże, 14 lipca 2021 r.

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], Krystyna G., mieszkanka wsi Chomęciska Duże, właścicielka pola, na którym znajduje się pomnik i prawdopodobnie grób, słowa klucze: żydowski grób w Chomęciskach Dużych. Rozmowę przeprowadziła Agnieszka Nieradko i Marek Kołcon, Chomęciska Duże, 14 lipca 2021 r.

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance oraz Ambasadzie Republiki Federalnej Niemiec w Warszawie za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.