działamy

Za nami 47 wydarzeń zorganizowanych na przestrzeni ponad dwóch lat (2023-2025) w kilku krajach UE oraz online, w których wzięło udział ponad 5600 uczestników i uczestniczek z 27 krajów. Projekt MultiMemo realizowaliśmy z partnerami z Polski, Niemiec i Belgii: Fundacją Urban Memory, FestivALT, Fundacją Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich, Fundacją Kultury Zbliżenia, JCC Warszawa, CEJI – A Jewish Contribution to an Inclusive Europe, Universität Würzburg, Hochschule für Jüdische Studien Heidelberg. Powstało 12 studiów przypadku w kilku językach, sześcioczęściowy podcast oraz cyfrowa dokumentacja blisko 40 obiektów dziedzictwa kulturowego. Efektem projektu były także wystawy, prace artystyczne i badania, które wniosły nowe wątki do publicznej dyskusji o znaczeniu pamięci i sposobach jej kultywowania. MultiMemo proponował intersekcjonalne podejście do upamiętniania – takie, które łączy refleksję nad przeszłością z odpowiedzią na współczesne wyzwania, w tym przemoc, wykluczenie i kryzys migracyjny. Wszystkie rezultaty i doświadczenia projektu zostały zebrane w Przewodniku MultiMemo – stale rozwijającym się zasobie online, obejmującym artykuły, studia przypadku, nagrania podcastu, dokumentację 3D macew, bazę przedwojennych żydowskich kolekcjonerów sztuki, wystawę online oraz badania miejsc Zagłady i cmentarzy żydowskich. Projekt wzmocnił współpracę partnerów z instytucjami publicznymi w Polsce, a jego działania były częścią dyplomacji kulturalnej m.in. poprzez prezentację w Brukseli podczas Prezydencji Polski w Radzie UE w 2025 roku. MultiMemo dostarczył społecznościom, edukatorom i lokalnym liderom praktyczne narzędzia, wiedzę i inspiracje do pracy z trudną historią, wspierając dialog, pielęgnowanie różnorodności kulturowej oraz działania na rzecz sprawiedliwości społecznej.

Projekt MultiMemo był finansowany ze środków Unii Europejskiej (program CERV). Wyrażone poglądy i opinie są wyłącznie poglądami autora/autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej. Unia Europejska nie ponosi za nie odpowiedzialności.

„Społeczne laboratorium dziedzictwa żydowskiego” to projekt edukacyjno-artystyczny realizowany w 2025 roku przez Fundację Zapomniane we współpracy z artystami, lokalnymi społecznościami oraz partnerami z Polski i Niemiec. Jego celem było przywrócenie pamięci o zapomnianych miejscach pochówków ofiar Zagłady oraz wypracowanie nowych, włączających i etycznych form upamiętnienia.

Działania projektowe zostały zrealizowane w trzech lokalizacjach: Przegalinach Małych, Pawlichach i Lesie Chodówki – niewielkich miejscowościach i terenach wiejskich, gdzie w czasie II wojny światowej doszło do egzekucji ludności żydowskiej. W każdej z tych lokalizacji przeprowadzono interwencje pamięciowe – artystyczne, krajobrazowe i edukacyjne – angażujące lokalnych mieszkańców w proces odkrywania, rozumienia i upamiętniania miejsc pochówków.

W działania zaangażowani byli żydowscy twórcy i twórczynie z Polski i Niemiec, m.in. Atalya Laufer, Anna Schapiro, Natan Kryszk, Marcin Król, Alex Roth oraz architektka krajobrazu Natalia Budnik. Projekt łączył sztukę współczesną z historią lokalną, pracę z pamięcią z działaniami międzypokoleniowymi i wspólnotowymi. W każdej lokalizacji powstała unikalna forma upamiętnienia – rytuał pamięci, gest krajobrazowy czy dźwiękowa instalacja site-specific – tworzona wspólnie z mieszkańcami.

Projekt pokazał, że możliwe jest budowanie wspólnej, empatycznej pamięci – nie przez stawianie pomników, lecz poprzez działanie, obecność i relację. Jego efektem są nie tylko konkretne interwencje w przestrzeni, ale także więzi, rozmowy i współpraca, które trwale włączyły zapomniane miejsca w lokalne krajobrazy pamięci.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu kulturalnego polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej 2025 w ramach programu dotacyjnego SYNERGIE.

W kwietniu 2024 r. wystartowaliśmy z kolejnym projektem finansowanym ze środków Unii Europejskiej (program CERV), tym razem z dwunastoma partnerami z krajów UE. W toku następnych dwóch lat będziemy działać wspólnie z nimi oraz z partnerami lokalnymi.

W ramach ReActMem będziemy kontynuowali pracę nad trudnym dziedzictwem, wspierali działania edukacyjne, włączali mieszkanki i mieszkańców oraz organizowali kolejne wydarzenia publiczne. Pracujemy nad nowymi formami upamiętniania, nowymi sposobami opowiadania o przeszłości, która wciąż jest mało obecna lub najczęściej przemilczana na poziomie społecznym, ale i naukowym.

Nasi partnerzy projektowi to: Urban Memory Foundation, FestivALT, Brama Cukermana, Grupa Badaczki na Granicy – PAN, JCC Warsaw, Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich, Żydowskie Stowarzyszenie Czulent, CEJI – A Jewish Contribution to an Inclusive Europe, LABA – A Laboratory of Jewish Culture, Marom Klub Egyesület, Uniwersytet w Würzburgu oraz Wspólnota Żydowska w Estonii. Celem projektu jest zainspirowanie zbiorowego wysiłku polegającego na zjednoczeniu aktywistów i instytucji w celu odkrywania i pracy z przeszłością dla dobra lepszej przyszłości. Poprzez serię 65 wydarzeń i inicjatyw partnerzy konsorcjum zbadają dynamikę między ruchami aktywistów a narracjami pamięci publicznej, zarówno kształtując, jak i przekształcając kulturę pamięci we współczesnej Europie.
Końcowym rezultatem projektu, zapewniającym możliwość przenoszenia doświadczeń, pomysłów i rozwiązań do innych krajów UE, będzie Podręcznik Rescue Memory dla aktywistów i instytucji publicznych, prezentujący analizę, wiedzę, najlepsze praktyki i praktyczne wskazówki na ten temat zebrane przez partnerów projektu.
Fundacja Zapomniane w ramach projektu ReActMem przeprowadzi 11 wydarzeń. Szczegółowe informacje o wydarzeniach znajdziesz na stronie https://reactmem.difficultheritage.eu/wydarzenia/.

Projekt ReActMem jest finansowany ze środków Unii Europejskiej (program CERV). Wyrażone poglądy i opinie są wyłącznie poglądami autora/autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej. Unia Europejska nie ponosi za nie odpowiedzialności.

Jest wiele polsko-żydowskich historii, które jeszcze nie zostały opowiedziane. Albo znane są tylko nielicznym – ekspertom i ekspertkom badającym konkretne tematy. Albo mówi się o nich wśród aktywistów pamięciowych, ale nigdy nie trafiają do szerokiego obiegu i nie stają się elementem wiedzy powszechnej. 

Aby to zmienić i wydobyć na powierzchnię choćby niektóre z tych historii – jak przedwojenne kibuce działające w wielu miastach i miasteczkach Polski, historie żydowskich kobiet-aktywistek i bojowniczek, czy niesłusznie nieobecnych na lekcjach historii naukowców i naukowczynie, noblistów i noblistki – realizujemy dzięki wsparciu Ambasady Amerykańskiej w Polsce projekt edukacyjny dla młodzieży „Future of Our Past”, którego celem jest wspólne zatroszczenie się o przyszłość naszej przeszłości.

W pięciu miastach Polski zrealizujemy warsztaty w formie edit-a-thonów wikipedystycznych, by wspólnie z młodzieżą oraz zaproszonymi ekspertami i ekspertkami uzupełnić naszą wiedzę o niektóre z tych historii.

Projekt NeDiPa: Negotiating Difficult Pasts koncentrował się na dwunastu zaniedbanych miejscach żydowskiego dziedzictwa w Polsce, w których przenikają się wątki historii i spuścizny żydowskiej, polskiej oraz niemieckiej, będące świadectwem złożonych i bolesnych doświadczeń XX wieku. Zagłada społeczności żydowskich w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej pozostawiła po sobie trudne dziedzictwo – miejsca, wokół których proces upamiętniania i rewitalizacji często napotyka opór lub blokadę wynikającą z silnych tabu.

Odpowiedzią na te wyzwania było opracowanie Ram Pamięci Trudnego Dziedzictwa (Difficult Heritage Remembrance Framework), opartej na idei inkluzywności, zrównoważonego podejścia oraz sprawiedliwości epistemicznej. W ciągu dwóch lat trwania projektu zorganizowano ponad trzydzieści wydarzeń stacjonarnych i online – od uroczystości upamiętniających, przez konferencje i spotkania integrujące społeczności, po wydarzenia publiczne i szkolenia edukacyjne. Uczestniczyli w nich mieszkańcy, organizacje pozarządowe, badacze, samorządy, ustawodawcy, nauczyciele, architekci, artyści i aktywiści, tworząc przestrzeń do dialogu i współpracy.

Efektem działań NeDiPa jest zestaw narzędzi, dobrych praktyk i wytycznych, które wspierają współpracę pomiędzy różnymi grupami i proponują nowe, adekwatne do wyzwań XXI wieku podejście do pamięci i upamiętniania. W ich skład wchodzą m.in. Difficult Heritage Remembrance Toolbox i Guidelines, zawierające definicje kluczowych pojęć, materiały edukacyjne oraz praktyczne narzędzia dla aktywistów, profesjonalistów, nauczycieli i decydentów, a także Biblioteka Multimedialna z materiałami audiowizualnymi opartymi na szkoleniach online NeDiPa. Choć Ramy Pamięci powstały w kontekście Europy Środkowo-Wschodniej, mają uniwersalny charakter i mogą stanowić inspirację dla innych krajów borykających się z problematyką trudnego dziedzictwa.

Projekt znacząco wpłynął na lokalne kultury pamięci w całej Polsce. Zrealizowano dwanaście wydarzeń upamiętniających, wprowadzając i popularyzując nowe formy działań, takie jak zielone upamiętnienia czy interwencje artystyczne traktowane jako akty pamięci. W ciągu dwóch lat zaangażowano 209 aktywistów i wolontariuszy w opiekę nad miejscami dziedzictwa żydowskiego, budując sieć oddolnych inicjatyw i włączając je w główny nurt praktyk upamiętniania.

Dzięki NeDiPa współpraca trzech polskich partnerów – Fundacji Zapomniane, FestivALT i Urban Memory Foundation – przekształciła się w szersze europejskie konsorcjum Engaged Memory Consortium, które kontynuuje działania w ramach nowych projektów i partnerstw. Projekt przyczynił się do zmiany postaw wśród organizacji żydowskich i nieżydowskich w Polsce, sprzyjając tworzeniu koalicji, sieci i bardziej otwartej, inkluzywnej kultury pamięci.

Projekt NeDiPa był finansowany ze środków Unii Europejskiej (program CERV).

• 

• 

• 

• 

• 

• 

W ramach programu Kultura Cyfrowa zrealizowaliśmy projekt “Rozwój cyfrowego archiwum żydowskich grobów wojennych poza obozami Zagłady i edukacyjne wykorzystanie zasobów archiwum”. Głównym założeniem zadania było opracowanie, zdigitalizowanie i udostępnienie zasobów dziedzictwa dotyczących 25 nieupamiętnionych i dotąd nieprzebadanych miejsc pochówku żydowskich ofiar Zagłady w 25 miejscowościach w Polsce oraz opracowanie i udostępnienie 25 transkrypcji nagrań świadków.

Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego w kwocie 78 000 zł. Całkowita wartość zadania 97 700 zł.