Typ miejsca

Informacje nt. zbrodni

22 września 2021 r. odbyliśmy wizję lokalną żydowskiego grobu wojennego w lesie na terenie Tomaszowa Lubelskiego. Mogiła znajduje się na terenie Nadleśnictwa Tomaszów Lubelski i jest oznaczona krzyżem. Według naszego rozmówcy Wojciecha D. w grobie zakopano ciała kilkudziesięciu Żydów zamordowanych w marcu 1942 r.
Wojciech D: “Tak, jak opowiadał teść. Prawdopodobnie był to marzec ’42 roku. Wyglądało na to, że Niemcy doczyszczali już teren powiatu, bo w mieście faktycznie chyba Żydów już nie było. On i jego szwagier należeli do AK, on miał pseudonim „Świerk”, był sierżantem później nawet. Siedzieli w takiej chatce, na naszej posesji, kilkadziesiąt metrów od drogi. Nagle zaczął szczekać pies, Maciek się nazywał, pamiętam jak dziś. Do mnie skakał z zębami jak przychodziłem do późniejszej żony. I teściowa zajrzała przez okno: Niemcy idą!. No i oni popatrzyli – rzeczywiście, a czyścili mausery, tę swoją legalną akowską broń. I oni okienko otworzyli, przez okienko w śnieg te mausery wyrzucili i czekają z drżeniem. Myśleli, że ktoś ich zdradził, ale zobaczyli, że grupa około trzydziestu Żydów. W różnym wieku. Starsi, młodsi to byli i babcie, i dziadkowie, a szczególnie dużo było kobiet, i one tam zawodziły, najgłośniej właśnie zawodziły, płakały. I dzieci były, około trzydziestoosobowa grupa. I dwóch tych wachmanów, którzy prowadzili tych Żydów. Weszli do domu, nie patrzyli na psa, jakoś go nie zastrzelili. I kazali, żeby obydwaj brali łopaty i szli z nimi. I oni tacy przerażeni, ręce im się trzęsą, no ale już wiedzieli, że już nie rozwalą ich za tę broń przynajmniej. Wzięli z domu łopaty, szwagier mieszkał tam naprzeciwko wziął swoją, i szli na końcu tej kolumny, tam nie było wielu, ja wiem, może pięciu, może sześciu żandarmów. I szli właśnie do lasu. Gdzieś już mieli miejsce widocznie wyznaczone. I to w tym właśnie miejscu, gdzie ta mogiła tam jest, opatrzona krzyżem przez nadleśnictwo, bo to nadleśnictwo upamiętniło.
Poszli tam i kazali im kopać. Bardzo płytka mogiła podobno była, bardzo płytka. A tam piach, to było łatwo kopać. Z wierzchu było trochę śniegu, ta ziemia całkiem nie zamarzła, warstwa śniegu jakoś ogrzała ten, ten, i mówi: „tam niewiele wykopaliśmy, najwyżej do kolan”. Od najstarszych mężczyzn zaczęli. Metodycznie, bo oni mogli stawiać opór. Klękali na brzegu tego dołu, ci dwaj [teść pana D. i jego szwagier] stali za tymi egzekutorami. Lufa przy karku, strzelali i nogą zwalali do tego dołu. A oni się trzęśli, bo myśleli, że po rozwaleniu wszystkich i ich zastrzelą. Ale nie, kazali rozsunąć te zwłoki mniej więcej równo żeby leżały i później czekali, palili papierosy, dopóki oni nie przysypią tamtych ziemią. (Tomaszów Lubelski, 22 września 2021 r.)

Kontakt i współpraca

Nadal poszukujemy informacji nt. tożsamości ofiar i żydowskiego grobu w Tomaszowie Lubelskim. Jeżeli wiesz coś więcej napisz do nas na adres mailowy: fundacjazapomniane@gmail.com.

Bibliografia

IPN BU 2448/598

IPN BU 2448/596

IPN Gk 195/19

IPN Lu 501/69 b. OKBZH w Lublinie, Ankietyzacja miejsc i faktów zbrodni pow. Tomaszów Lubelski

Nagranie Fundacji Zapomniane [zapis audio], Wojciech D., słowa klucze: żydowski grób w Tomaszowie Lubelskim; rozm. przepr. Agnieszka Nieradko i Ewa Koper, Tomaszów Lubelski, 22 września 2021 r.

Dziękujemy International Holocaust Remembrance Alliance oraz Ambasadzie Republiki Federalnej Niemiec w Warszawie za dofinansowanie projektu badawczego, dzięki któremu zdobyliśmy materiały dotyczące tej miejscowości.